iran-emrooz.net | Sun, 24.07.2011, 13:42
تجدید نظر در تصمیمی سیاسی
شرق: بعد از شش ماه دولت به این نتیجه رسید که قادر به تامین منابع مورد نیاز برای پرداخت یارانه‌های نقدی نیست و به همین دلیل سعی در این دارد که یارانه‌های نقدی ثروتمندان و گروه‌های برخوردار را حذف کند.
در این شش ماه که از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها می‌گذرد، دولت حدود ۲۱ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان معادل ۲۱ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار یارانه نقدی پرداخت کرده است و حال این روند قابل ادامه به نظر نمی‌رسد. به همین دلیل دولت در نخستین اقدام به دنبال اجرای ماده «۷» قانون هدفمندی یارانه‌هاست که در آن آمده است، پرداخت یارانه به خانوار‌ها باید متناسب با درآمد آن‌ها انجام شود؛ البته دولت تحت فشار مجلس به دنبال تحقق این اقدام است، چراکه محمدرضا فرزین، معاون وزیر اقتصاد دیروز در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: «اکنون کمیسیون طرح تحول اقتصادی مجلس از ما می‌خواهد یارانه‌ها را بر اساس درآمد افراد پرداخت کنیم و سوال می‌کند دولت کی می‌خواهد این حکم قانون را اجرایی کند.»
البته در همان ابتدای کار دولت برای خوشه‌بندی خانوار‌ها اقداماتی را انجام داد و حتی پرسشنامه‌هایی را در اختیار آنان گذاشت تا از طریق آن به اطلاعات مورد نیاز خود برای طبقه‌بندی افراد دست پیدا کند. با این حال زمانی که نتیجه خوشه‌بندی خانوار‌ها مشخص شد، صدای اعتراضات از هر سو شنیده شد، چراکه بسیاری از خانوار‌ها مرفه تشخیص داده شده و از دریافت یارانه نقدی محروم می‌شدند. دولت نیز به همین دلیل خوشه‌بندی را ملغی اعلام کرد و تصمیم گرفت به همه افرادی که ثبت‌نام کرده‌اند، یارانه دهد.
در همان زمان بسیاری از کار‌شناسان هشدار دادند که پرداخت یارانه به همه افراد جامعه ممکن نیست. یکی از آن کار‌شناسان حسین راغفر است که سخنان خود را باز هم با طرح این خبر جدید در گفت‌وگو با «شرق» تکرار می‌کند: «فلسفه پرداخت یارانه کمک به اقشار کم‌درآمد است و معنی ندارد که یارانه‌ها به گروه‌های برخوردار و ثروتمند جامعه پرداخت شود. پرداخت یارانه به همه افراد در هیچ جای دنیا سابقه نداشته و تنها در ایران از این روش استفاده شد.»
شاید یکی از دلایلی که دولت و مجلس امروز به این نتیجه رسیده‌اند، افزایش تعداد متقاضیان دریافت یارانه است. در ابتدای طرح هدفمندی یارانه‌ها ۶۲میلیون نفر برای دریافت یارانه‌ها ثبت‌نام کردند اما آخرین برآورد‌ها در این زمینه نشان می‌دهد تعداد افرادی که برای دریافت یارانه ثبت‌نام کرده‌اند، ۷۴میلیون نفر است. مسلم است که برای پرداخت یارانه به این تعداد از افراد به منابع بیشتری نیز نیاز است. فرزین خود نیز به این نکته اشاره می‌کند: «ما طرح را با خوداظهاری شروع کردیم و در مرحله اول ۱۰ تا ۱۵ میلیون نفر از دریافت یارانه نقدی انصراف دادند اما بعد دوباره متقاضی دریافت یارانه شدند. در حال حاضر بخش عمده جمعیت کشور یارانه نقدی دریافت می‌کنند.»
ستاد هدفمندی یارانه‌ها بیکار ننشسته و بعد از ناکامی طرح نخست که همان خوشه‌بندی بود، طرح دیگری برای شناسایی افراد متمول از کم‌درآمد را دست اجرا دارد. دبیر ستاد هدفمندی یارانه‌ها درخصوص این طرح می‌گوید: «باید با همکاری خود مردم، نسبت به ایجاد یک نظام شناسایی حرکت کنیم؛ البته یک کار مطالعاتی در این رابطه در حال انجام است اما هنوز به نتیجه مشخصی نرسیده و به محض اینکه به نتیجه رسید، آن را اعلام می‌کنیم.»
اینان همان کسانی هستند که شایعات آن روز‌ها را شنیدند و ترجیح دادند یارانه نگیرند. در روزهایی که همگان برای دریافت یارانه ثبت‌نام می‌کردند، شایعه‌ای به راه افتاد که دولت از طریق این پرسشنامه‌ها می‌خواهد به تمامی منابع مالی و دارایی‌های افراد دسترسی پیدا کند. به همین دلیل برخی ترجیح دادند از یارانه نقدی چشم بپوشند تا اینکه شفاف‌سازی کنند؛ از ترس اینکه شاید با راست‌گویی متهم به پرداخت مالیات واقعی شوند.
حال به دلیل ناکافی‌بودن منابع امکان ادامه این روند وجود ندارد. راغفر در این‌باره بیشتر توضیح می‌دهد: «از اول همه می‌دانستند این روش ناپایدار خواهد بود زیرا هیچ کشوری قادر نیست یک‌سوم کل درآمد خود را به تمام گروه‌ها اختصاص دهد. بنابراین چاره‌ای نیست و یک گروه باید شناسایی و از فهرست دریافت یارانه حذف شوند.»
راغفر معتقد است: «شنیده‌ام که طرحی در دولت در دست بررسی است که از طریق آن خانوارهای پردرآمد شناسایی و از مرحله دریافت یارانه حذف می‌شوند. بر این اساس از روی آدرس، خانوارهایی که خودرو آن‌ها بیش از ۲۰ میلیون تومان باشد جزو خانواده‌هایی محسوب خواهند شد که باید از فهرست دریافت‌کنندگان یارانه کنار گذاشته شوند.» در حالی که این کار‌شناس اقتصادی معتقد است: «این روش درستی برای تشخیص خانوارهای برخوردار نیست، چراکه ممکن است بسیاری از افراد برای انجام کار خودرویی با این قیمت خریده باشند.»
با این حال معلوم نیست دولت از چه روشی به دنبال شناسایی افراد برخوردار است. اما به گفته راغفر، راه‌های شناسایی گروه‌های کم‌درآمد از سایر گروه‌ها مشخص است و در زمان اجرای طرح نیز این روش‌ها به دولت ارایه شد. او می‌گوید: «دولت از ابتدا در اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها ملاحظات سیاسی را در نظر گرفت و با شتاب نیز آن را اجرا کرد. بر این اساس دولت با پرداخت یارانه به تمامی افراد انتظارات تمامی جامعه را بالا برد و حال نیز به دنبال این است تا برخی از افراد را از فهرست دریافت یارانه نقدی حذف کند. در حالی که هیچ دولتی توقعات اجتماعی را علیه خود بالا نمی‌برد تا بعد از مدتی همان توقعات بر سرش آوار شود.»
با این حال دولت به ازای هر نفر ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان به صورت ماهانه یارانه پرداخت می‌کند. تعداد افرادی که یارانه دریافت می‌کنند چنان بالاست که حتی مجلس ۲۰درصد از سهم تولید و دولت را برای تامین منابع آن کاهش داد. پیش‌تر غلامرضا مصباحی‌مقدم دلایل این امر را چنین تشریح کرده بود: «مجلس سهم تولید و دولت را به این دلیل کاهش داد تا سهم خانواده‌ها از درآمدهای حاصل از هدفمندسازی یارانه‌ها را افزایش دهد، زیرا نمی‌توان از مبلغ یارانه نقدی، ریالی کاست؛ چراکه نارضایتی مردم را در پی دارد، پس باید این مبلغ تامین و پرداخت شود بنابراین سهمی برای سلامت، صنعت و دولت باقی نمی‌ماند.»
وی با ارزیابی از عملکرد قانون هدفمندسازی یارانه‌ها ابراز عقیده کرده است: «روندی که در اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها در پیش گرفته شد تا حدودی حساب‌شده نبود در حالی که با محاسبات دقیق، محل درآمد قابل اتکا باید مشخص می‌شد؛ این بی‌توجهی، مجلس را با واقعیت کاهش سهم ۲۰درصد تولید و دولت مواجه کرد.» با این حال به نظر می‌رسید با چنین شرایطی دولت راهکاری جز حذف ثروتمندان از فهرست دریافت‌کنندگان یارانه نقدی ندارد؛ روشی که از ابتدا غلط بود و چاره‌ای جز اصلاح آن هم نیست.