ايران امروز

انقلابیون لیبی چه کسانی هستند؟

نوشته: باراک برفی – پژوهشگر «بنیاد آمریکای نوین»
دو هفته نامه «نیو ریپابلیک» آمریکا

فرارو- سرویس بین الملل: بعد از شروع انقلاب لیبی در ۱۷ فوریه (۲۸ بهمن) علیه معمر قذافی شورشیان در حرکتی سریع اقدام به تشکیل گروه‌های حکومتی و مدیریتی کردند که از آن جمله می‌توان از «شورای ملی انتقالی»، «گروه بحران» و «شورای نظامی» نام برد. ولی چه کسانی دقیقا در این گروه‌ها قرار دارند؟ یک طبقه بندی اولیه می‌تواند جواب به این پرسش مهم را روشن سازد و نقاط قوت وضعف رهبری شورشیان را نمایان کند و نشان دهد که چگونه نیروهای ضد قذافی می‌توانند ره به سوی پیش را طی کنند.

«شورای ملی انتقالی» که به عنوان گروه سیاسی گسترده شورشیان عمل می‌کند دارای ۳۱ عضو است ولی اسامی تنها ۱۳ نفر از آن‌ها فاش شده است. اسامی بقیه به دلایل امنیتی مخفی مانده است. گفته می‌شود که آن‌ها ناراضیان بخش غربی کشور هستند که تحت کنترل قذافی قرار دارد. «گروه بحران» که متشکل از کار‌شناسان فنی در زمینه‌های گوناگون از اقتصاد تا سیاست خارجی می‌باشند و تعداد آن‌ها کمتر از نیمی از اعضای شورای ملی می‌باشند. ولی با وجودی که تعداد هر گروه متفاوت می‌باشد ولی می‌توان هر یک از آن‌ها را به چهار دسته مجزا تقسیم کرد.

۱- مقامات پیشین قذافی. دسته اول شامل کسانی می‌باشد که در زمان قذافی در مشاغل کلیدی قرار داشتند. رهبر این جناح وزیر پیشین دادگستری مصطفی عبدالجلیل است که رییس شورای ملی انتقالی می‌باشد. الجلیل که با صدایی آرام صحبت می‌کند از جذابیت شخصیتی برخوردار نیست ولی مورد احترام گسترده مردم لیبی در شرق کشور قرار دارد. او در طول چهار سال صدارت خود در مقام وزیر دادگستری، بیشتر اوقات سیاست‌های قذافی را تحمل نمی‌کرد. در ژانویه ۲۰۱۰ (دی۱۳۸۸) اعلام کرد که به خاطر تمدید مدت اسارت ۳۰۰ زندانی سیاسی که دادگاه حکم برائت آن‌ها را صادر کرده بود، استعفا می‌دهد. مطرح شدن اعتراضات وی در برابر مجلس لیبی در این کشور استبدادی امری بسیار غیرعادی بود. انتقاد از قذافی و سیاست‌های وی تنها در حیطه انحصاری افسران ارتش که وی را در سال ۱۹۶۹ (۱۳۴۸) به قدرت رسانده بودند، قرار داشت. ولی علیرغم چالش وی علیه رژیم بر سر مسئله زندانیان سیاسی، الجلیل پیوسته ثابت کرده بود که همدست مطیع و گوش به فرمان قذافی در قربانی کردن بازداشت شدگان خارجی است. وی در مقام رییس دادگاه استیناف کشور، دو بار حکم مرگ برای شش تبعه بلغارستان که متهم به آلوده کردن ۴۰۰ کودک لیبیایی به ویروس ایدز بودند را مورد تأیید قرار داد.

دیگر اعضای این گروه عبارتند از علی العیساوی، مدیر امور بین الملل گروه بحران که در سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹ وزیر اقتصاد، بازرگانی و سرمایه گذاری لیبی بوده است. عضو دیگر گروه، عبدالفتاح یونس رییس ستاد مشترک انقلابیون و عضو شورای نظامی است. یونس تا زمان شروع انقلاب لیبی وزیر کشور بود. سه مقام فوق الذکر در ژانویه ۲۰۰۷ (دی ۱۳۸۵) به مقام وزرات منصوب شدند.

۲- نوگرایان وابسته به سیف. گروه دیگر متشکل از افرادی است که با سیف الاسلام پسر قذافی مرتبط می‌باشند. سیف که نیروی محرکه برای نوگرایی لیبی طی ده سال گذشته به حساب می‌آید، توانسته است دانشمندان و فن سالاران لیبیایی را بعد از گذراندن سال‌های متمادی در خارج از کشور، به لیبی باز گرداند. مهم‌ترین شخصیت در میان این گروه محمود جبرییل است که رهبر گروه بحران می‌باشد. وی بعد از آنکه مدتی استاد دانشگاه پیتزبورگ بود در سال ۲۰۰۷ به لیبی باز گشت و به سمت ریاست «شورای توسعه اقتصاد ملی» که یک مؤسسه پژوهشی دولتی بود و بر خصوصی سازی صنایع دولتی و گسترش شفافیت اقتصادی تمرکز داشت، منصوب شد. محمد العلقی، رهبر بخش دادگستری شورای بحران نیز به این گروه تعلق دارد. وی وکیل و رییس بخش حقوق بشر بنیاد قذافی بود.

۳- تبعیدی‌ها. گروه سوم در شورای ملی انتقالی و شورای بحران کسانی هستند که چندین دهه در تبعید به سر برده‌اند. علی ترحونی، رییس بخش مالی و اقتصادی دولت موقت یکی از این افراد می‌باشد. وی در دهه ۱۹۷۰ به خاطر فعالیت‌های سیاسی از دانشگاه اخراج و مجبور به ادامه تحصیل در آمریکا شد. او تا زمان انقلاب در آمریکا باقی ماند. همین امر در مورد محمود شمام، رییس اطلاعات و رسانه شورشیان حقیقت دارد. وی تا همین اواخر با تلویزیون الجزیره در قطر همکاری داشت.

۴- استادان و فعالان سیاسی. گروه آخر متشکل از استادان و فعالان جامعه مدنی می‌باشند. عبدالحفیظ رهبر آن‌ها اکنون سخنگوی شورای ملی انتقالی است. وی رییس سندیکای وکلای بن غازی بود و از حس سیاسی قوی و دیدگاه روشنی نسبت به آینده لیبی برخوردار است. از دیگر اعضای این گروه عبارتند از: فتحی الباجا، استاد علوم سیاسی در دانشگاهی در بن غازی، صلوه الدیغیلی، عضو دانشکده حقوق‌‌ همان دانشگاه، و فتحی تربیل، یک وکیل که رهبری مبارزه برای پاسخگویی رژیم در برابر قتل عام در زندان ابوسلیم در سال ۱۹۹۶ (۱۳۷۵) را به عهده داشت.

در حالی که فن سالاران عضو شورای ملی انتقالی و شورای بحران ثابت کرده‌اند که نسبتا توانایی اداره امور سیاسی و اقتصادی نوپای گروه مخالف را دارند، ولی شورای نظامی که زیر مجموعه شورای ملی انتقالی می‌باشد ضعیف‌ترین حلقه انقلابیون است. این شورا از اصل رهبری به روش قذافی مبنی بر عضو گیری بر طبق تقسیمات قبیله‌ای و جغرافیایی به جای شایسته سالاری پیروی می‌کند. هر سه رهبر ارشد نظامی شورشیان از منطقه شرقی تبروک می‌باشند. این سه نفر دارای ضعف‌هایی هستند که حیات شورای نظامی و در نتیجه قدرت انقلابیون در مبارزه زمینی را مورد تهدید قرار می‌دهند.

عمر حریری. وی رییس شورای نظامی است که بعد از شرکت در یک کودتای نظامی ناموفق در سال ۱۹۷۵ (۱۳۵۴) تا سال ۱۹۸۸ (۱۳۶۷) زندانی شد. وی بار دیگر در سال ۱۹۹۴ (۱۳۷۳) به زندان رفت و تا شروع انقلاب تحت بازداشت خانگی قرار داشت. در نتیجه، وی طی ۳۶ سال گذشته تماس کمی با مقامات نظامی و سیاسی داشته است.

خلیفه حف‌تر. او یک سرهنگ است و رهبری نبرد مفتضحانه لیبی علیه چاد را در دهه ۱۹۸۰ به عهده داشت. وی در این نبرد توسط مبارزان چاد اسیر شد و در طول اسارت خود در چاد به نیروهای «جبهه رستگاری ملی لیبی علیه قذافی» پیوست. این جبهه از چاد برای انجام عملیات ضد قذافی در لیبی استقاده می‌کرد. ولی بعد از کودتای سال ۱۹۹۰ (۱۳۶۹) در چاد و روی کار آمدن یک دست نشانده قذافی در این کشور، مقامات اطلاعاتی آمریکا حف‌تر را به زییر و سپس به آمریکا منتقل کردند. وی در آمریکا رهبری یک اردوگاه نظامی جبهه مزبور را با سرمایه و تجهیزات نظامی ایالات متحده، به عهده داشت. او چند هفته پیش پس از ۳۴ سال برای اولین بار به لیبی باز گشت.

عبدالفتاح یونس. شورای ملی انتقالی که هیچ یک از شخصیت‌های نظامی آن تجربه‌ای در فرماندهی ندارند ناگزیر به انتخاب افسرانی شده است که روابطی طولانی با رژیم قذافی داشته‌اند. در نتیجه، این شورا یونس را که یک ژنرال و وزیر کشور بوده به عنوان رییس ستاد مشترک برگزیده است. وی عضو «افسران آزاد» بود که در کودتای ۱۹۶۹ قذافی و به قدرت رسیدن وی شرکت داشته است. یونس نسبت به امور داخلی ارتش و طرز فکر قذافی آشنایی دارد. با این وجود، تجربیات وی به عنوان درد سرهای او نیز به حساب می‌آیند. طی یک نشست مطبوعاتی در ماه گذشته، یک شهروند بن غازی سخنان یونس را قطع کرد و فریاد زد «تو فرزندان ما را کشتی. تو سال‌ها با قذافی همکاری کرده‌ای!» بسیاری از افراد دیگری که در منطقه تحت کنترل شورشیان هستند، تردیدهای مشابهی نسبت به وی دارند.