ايران امروز

اقتصاد ایران در آستانه‌ی فروپاشی

بخش فارسی رادیو فرانسه

دولت با حذف یارانه ها می خواهد خود را از سنگینی این بار آزاد کند، اما با این کار در حال آزاد کردن نیروهای نهفته ای در دل جامعه است که به سادگی وضع موجود را نخواهند پذیرفت.

با اینکه چند روز بیشتر به اجرای قانون هدفمند (یا حذف کردن) یارانه ها باقی نمانده، فرمانده پیشین سپاه پاسداران، محسن رضایی خواستار بازنگری در این قانون شد و گفت : با توجه به اینکه طرح هدفمند کردن یارانه ها پیش از تحریم ها علیه ایران تهیه شده، ضروری است این قانون با ملاحظۀ این تحریم ها مورد بازنگری قرار بگیرد و در نتیجه اجرای آن دست کم در حال حاضر به حال تعلیق درآید.

از فحوای سخن دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام می توان دریافت که منظور او از "تحریم ها" نه فقط قطعنامۀ ١٩٢٩ شورای امنیت، بلکه مهمتر از آن تحریم های فلج کننده ایست که آمریکا و اروپا به طور یکجانبه علیه ایران وضع کرده اند و دیگر کشورها را به رعایت و اجرای آنها واداشته یا فراخوانده اند.

محسن رضایی در پایان پیشنهاد کرده است که یارانه ها در بخش تولید به قوت خود باقی بماند و در مقابل یارانه های مصرفی حذف شده و درآمد حاصل از آن صرف اشتغال و تولید کشور شود.

این تردید و دودلی نسبت به پیامدهای حذف یارانه ها تنها منحصر به دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام نیست. نگرانی از آینده ی غیرقابل پیش بینی نوعاً آئینه ی دلواپسی کل نظامی است که از قرار راهی جز حذف یارانه ها پیش روی خود نمی بیند و در عین حال اجرای آن را سرآغاز دوره ای نارروشن از بحران و تنش در زندگی سیاسی-اقتصادی کشور و از آنجا برای کل نظام اسلامی می داند.

از این بحران آینده رهبران نظام اسلامی، از آیت الله خامنه ای تا فرماندۀ نیروی انتظامی، تحت عباراتی همچون خطر "رویارویی ملت و دولت" یا انواع "فتنه های" اقتصادی و سیاسی یاد می کنند و همزمان بر ضرورت برخورد قاطع با آنها تأکید می ورزند.

آنچه بر دامنه و عمق این نگرانی می افزاید ترکیب یا همزمانی حذف یارانه ها با شدیدترین تحریم های مالی و اقتصادی است که جمهوری اسلامی در طول تاریخ سی و دو سالۀ خود با آنها مواجهه شده است.

نگرانی از این همزمانی در نزد رهبران ایران نه تنها واقعی، بلکه فراگیر است.

به غیر از چهار قطعنامۀ شورای امنیت که از سال ٢٠٠٦ تاکنون علیه جمهوری اسلامی به تصویب رسیده اند، دولت های غربی در اقدامی هماهنگ و از خلال تحریم هایی یکجانبه کوشیده اند با جلوگیری از هر نوع سرمایه گذاری در صنعت نفت و گاز ایران و ارتباط بانک های این کشور با نظام بانکی جهانی بیش و پیش از همه منافع سپاه پاسداران را آماج قرار دهند که دست بالا را از حیث اقتصادی و سیاسی در قدرت ایران به دست آورده است.

روزنامۀ اقتصادی Les Echos ("له زه کو") در شمارۀ روز سه شنبه خود خبر از گزارش محرمانه ای داده است که گویا اقتصادانان دولت جمهوری اسلامی تهیه و به آگاهی رهبر جمهوری اسلامی، آیت الله خامنه ای، رسانده اند و در آن هشدار داده اند که کشور در نتیجۀ تحریم های بین المللی در آستانۀ فروپاشی است و اگر تدابیری اساسی اندیشیده و اجرا نشود دیری نمی پاید که تمام شیرازه های اقتصادی کشور فرو خواهند پاشید.

تهیه کنندگان این گزارش تأکید کرده اند که بیش از مجازات های شورای امنیت، مجازات های یکجانبه ای که از تابستان گذشته آمریکا و اروپا علیه ایران تحمیل کرده اند و دیگر کشورها را نیز به اجرای آنها ترغیب و یا مجبور ساخته اند شدیداً بر بخش های بازرگانی، مالی و صنعت نفت کشور سنگینی می کنند.

نشریۀ اقتصای "له زه کو" که به نسخه ای از این گزارش محرمانه دست یافته افزوده است که صنعت نفت ایران از دو جهت تحت فشار تحریم های بین المللی است : از یک طرف به دلیل خروج شرکت های بزرگ نفتی اروپایی و آسیایی از ایران که با خروج شان در واقع بهره برداری از منابع نفت و گاز را برای دولت ایران به یک معضل اساسی تبدیل کرده اند؛ و از طرف دیگر کشورهایی که با قطع صدور بنزین به ایران، جمهوری اسلامی را ناگزیر از تأمین نیاز خود در این زمینه از طریق قاچاق کرده اند.

به اعتقاد "له زه کو" افزایش ارزش دلار و دیگر ارزهای معتبر در مقابل ریال از عارضه های گریزناپذیر همین وضع است و برخلاف تصور مقامات بانکی جمهوری اسلامی نمی توان در کوتاه مدت با تزریق قطره ای دلار به بازار این مشکل ریشه دار را برطرف کرد.

گزارش محرمانه رهبر جمهوری اسلامی ایران را به اتخاذ تصمیم های ریشه ای برای پیشگیری از تشدید بحران ها فراخوانده است. تهیه کنندگان این گزارش از آیت الله خامنه ای خواسته اند که ذخایر مواد غذایی و سوختی کشور را افزایش داده و با وجود مشکلات فنی، ذخایر ارز بانک مرکزی را به یوآن واحد پول چین تبدیل کرده و در بانک های این کشور سپرده گذاری کند.

برای تشریح وضع بحران زده کشور دیگر حتا نیازی به شاخص ها و آمارهای رسمی نیست. وضعیت اقتصادی چنان به هم ریخته است که بانک مرکزی در اقدامی شگفت و بی سابقه در "خلاصه تحولات اقتصادی کشور در سال ١٣٨٨" جداول مربوط به "درآمد و تولید ناخالص داخلی بر حسب فعالیت های اقتصادی" را حذف کرده است.

در این حال، از نظر دولت به ویژه شخص رهبر جمهوری اسلامی از این پس بازگشت از راه رفته، چنانکه مثلاً دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام تلویحاً توصیه می کند، یعنی تعلیق حذف یارانه ها، اگر نه بیشتر دست کم به اندازۀ حذف یارانه ها برای نظام اسلامی پُرخطرخواهد بود، خاصه اینکه ادامۀ وضع موجود نظام دینی ایران را بیشتر در چنبرۀ تناقض های خود خواهد فشرد. مهمترین این تناقض ها نبود کمترین تناسب میان درآمدهای دولت، اعم از درآمدهای نفتی یا مالیاتی، و بار سنگین یارانه هاست.

در واقع، دولت با حذف یارانه ها می خواهد خود را از سنگینی این بار آزاد کند، اما با این کار در حال آزاد کردن نیروهای نهفته ای در دل جامعه است که به سادگی وضع موجود را نخواهند پذیرفت.