iran-emrooz.net | Sun, 29.08.2010, 19:34
«سنگ قبر ارومیه» هم تراشیده شد
«نام: دریاچه ارومیه
نام اصلی: چی چست
فرزند: دریاچه اولیه كره زمین (تتیس)
سال مرگ: نحوه مدیریت مسوولان و مردم تاریخ آن را تعیین خواهد كرد»
اینها نوشتههایی بود كه 2 سال قبل بر روی سنگ قبر دریاچه ارومیه نقش بسته بود. سنگ قبری كه شاید هیچكس فكر نمیكرد كه چقدر زود باید سال مرگ آن را نوشت. حتی دعای بچهها هم نتوانست این دریاچه را كه به دلیل توسعه ناپایدار و بیرویه در منطقه كه بارگذاریهای غیرقابل تحملی را برای این حوزه ایجاد كرده است نجات دهد.
به گزارش ایسنا، 2 سال قبل كه برای مراسم امضای «سند مدیریت جامع دریاچه ارومیه» رفته بودیم شاید كسی تصور دیدن چنین تصاویری تكاندهندهای از خشك شدن از دریاچه ارومیه را نداشت.
دریاچه ارومیه به اعتقاد كارشناسان هماكنون بسیاری از ویژگیهای خود را از دست داده است، به شكلی كه افزایش شوری این دریاچه و رسیدن به حد فوق اشباع یعنی 340 گرم بر لیتر، مرگ و میر پرندگان در نتیجه رسوب نمك بر روی بال و پر و بدن آنها و نهایتا نبود قدرت جابجایی و تغذیه، پدیدار شدن حداقل 250 هزار هكتار اراضی شورهزار خصوصا در نواحی پست اطراف دریاچه و سواحل و جزایر كه 130هزار هكتار از دریاچه ارمیه به طور كامل شورهزار شده و دیگر قابل بازگشت نیست، چسبیده شدن جزایر 9 گانه پارك ملی (محل زادآوری گونههای مهم پرندگان مهاجر) به سواحل جنوبی دریاچه (پدیدار شدن ارتباط خشكی جزایر یادشده با ساحل)، مختل شدن امور تردد شناورهای دریایی و كارایی نداشتن اسكلههای احداث شده در سواحل رشكان، گلمانخانه و جزایر اشك و كبودان، كاهش جمعیت و زادآوری پرندگان مهم ساكن دریاچه شامل پلیكان سفید و فلامینگو، كاهش مهاجرت پرندگان به زیستگاه پارك ملی دریاچه ارومیه، كاهش شدید جمعیت آرتمیا در دریاچه و رسیدن جمعیت این موجود با ارزش به حد صفر و بلوری شدن نمك و تشكیل لایههای ضخیم نمك در كف و بستر را به دنبال داشته است.
اما مسوولان چه راهكارهایی برای نجات دریاچه ارومیه دارند؟
مهندس حجت جباری، هماهنگ كننده دبیرخانه شورای منطقهای دریاچه ارومیه با تاكید بر این كه آبیاری سنتی در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه باید به آبیاری مدرن تبدیل شود، به ایسنا گفت: دریاچه ارومیه 13 تا 14 سال طول كشیده كه به وضعیت كنونی رسیده است و احیای آن حتی در شرایط ترسالی و وضعیت نرمال حداقل 5 سال زمان نیاز دارد.
وی با اشاره به این كه در حالت عادی دریاچه ارومیه 32 میلیارد متر مكعب آب داشته است، گفت: هماكنون كاهش سطح تراز آب دریاچه ارومیه از متوسط دراز مدت سطح تراز در حدود 4 متر كه با احتساب حدود 5 هزار كیلومتر مربع مساحت دریاچه ارومیه حجم كاهش آب در حدود 20 میلیارد متر مكعب برآورد میشود.
به گفته هماهنگ كننده دبیرخانه شورای منطقهای دریاچه ارومیه در عین حال سطح آب دریاچه ارومیه هماكنون از حداكثر سطح تراز آن 7 متر كاهش یافته است.
وی با اشاره به این كه امسال دریاچه ارومیه وضعیت بسیار وخیمی را خواهد داشت، گفت: پیشبینی میشود تا دو ماه آینده سطح آب دریاچه ارومیه از حداقل تراز آبی سال گذشته نیز پایینتر بیایید.
هماهنگ كننده دبیرخانه شورای منطقهای دریاچه ارومیه با اشاره به این كه 92 درصد آب مصرفی در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه صرف مصارف كشاورزی میشود، تصریح كرد: این در حالیست كه راندمان آب كشاورزی در منطقه تنها 30 درصد است كه با افزایش این راندمان میتوان حداقل 50 درصد آب صرفهجویی شده را وارد دریاچه كرد.
وی با اشاره به این كه 72 پروژه برای نجات دریاچه ارومیه در نظر گرفته شده است، خاطرنشان كرد: این پروژهها باید در ستاد ملی دریاچه ارومیه تصویب شود.
مهندس حسن عباسنژاد، مدیر كل محیط زیست آذربایجان غربی كه مدیریت پارك ملی دریاچه ارومیه را نیز بر عهده دارد با اشاره به این كه ورودی آب دریاچه ارومیه هم اكنون صفر است، به ایسنا گفت: در خصوص مدیریت زیست بومی دریاچه ارومیه در سطح ملی تصمیمات خوبی گرفته شده و ستاد اجرایی آن در سطح ملی تشكیل شده و حق آبه دریاچه ارومیه 1/3 میلیارد مترمكعب در سال تعیین شده است كه سه استان آذربایجان غربی، شرقی و كردستان موظف به تامین این حقآبه شدهاند. از سوی دیگر موضوع انتقال بین حوضهای نیز در حال پیگیری است كه در این خصوص گزینههای مختلفی مطرح شده است.
مدیر كل محیط زیست آذربایجان غربی با اشاره به این كه باروری ابرها نیز از دیگر تصمیمات اتخاذ شده در این زمینه است، افزود: در عین حال مطلع شدیم كه رییسجمهوری دستور انتقال 2 میلیارد مترمكعب آب را به این حوضه صادر كرده است كه با توجه به حقآبه تعیین شده در این خصوص پیشبینی میكنیم وضعیت دریاچه ارومیه بهبود یابد.
وی با اشاره به این كه هم اكنون 21 رودخانه با 39 مسیل وارد دریاچه ارومیه میشوند گفت: در حال حاضر بر روی تمامی این رودخانههای منتهی به این دریاچه یا سد احداث شده و یا در دست احداث است.
مدیر كل محیط زیست آذربایجان غربی تاكید كرد: یكی از مشكلات عمده بهرهبرداری از سدهای احداث شده بر روی دریاچه ارومیه است كه پیشبینی میشود 4 میلیارد متر مكعب آب از این سدها برای كشاورزی و سایر مصارف طی سالهای آینده بهرهبرداری شود كه این امر فشار مضاعفی را بر دریاچه ارومیه وارد میكند.
مدیر كل محیط زیست آذربایجان غربی به افت شدید جمعیت آرتمیا در دریاچه ارومیه اشاره كرد و گفت: بررسیهای صورت گرفته نشان میدهد میزان آرتمیا در دریاچه ارومیه به شدت كاهش یافته و تقریبا به صفر رسیده است، اما سیست آن تا 50 سال باقی میماند كه امید داریم با آبدار شدن مجدد دریاچه ارومیه شاهد حضور آرتمیا به عنوان مهمترین موجود این دریاچه باشیم.
وی در خصوص اقدامات وزارت جهاد كشاورزی برای افزایش راندمان آب كشاورزی در منطقه گفت: متاسفانه در این خصوص اقدامات موثری صورت نگرفته به شكلی كه 70 درصد آب كشاورزی در این منطقه هدر میرود كه در این راستا باید وزارت جهاد كشاورزی نسبت به اصلاح سیستم آبیاری اقدام كند.
مدیر كل محیط زیست آذربایجان غربی تاكید كرد: وزارت جهاد كشاورزی به جای آن كه عرصههای كشت آبی موجود را به آبیاری تحت فشار یا قطرهای تبدیل كند، عرصههای جدیدی در پای كوهها با سیستم تحت فشار ایجاد كرده است كه این امر فشار مضاعفی بر حوضه وارد میكند.
مهندس بیوك رئیسی، مدیركل محیط زیست آذربایجان شرقی نیز به ایسنا گفت: دولت تمهیدات مناسب و مصوبات خوبی در دوره سوم سفر رییس جمهوری به استانهای آذربایجان غربی و شرقی داشته و كارهای تخصصی و مطالعات میدانی لازم صورت گرفته، علل و عوامل و راهكارهای مدیریتی پیشبینی شده و مورد تصویب قرار گرفته است و تمامی مسوولان معتقدند كه خطر جدی است.
وی تاكید كرد: زمان مطالعه و تشكیل جلسات در خصوص دریاچه ارومیه به اتمام رسیده است و هر كاری كه باید انجام می شده تمام شده و هم اكنون زمان اقدام عملی ، تامین منابع مالی و مشاركت مردمی برای نجات دریاچه ارومیه است.
وی با اشاره به این كه احداث میانگذر دریاچه ارومیه و سایر پروژههای عمرانی، مخاطرات زیست محیطی جدی به دریاچه ارومیه و آسیبهای جدی به آن وارد كرده است، گفت: سهم استان آذربایجان شرقی در تامین منابع آبی مشخص شده است و مدیریت ارشد استان هم پیگیر موضوع است، اما برخی طرحها در این زمینه نیازمند تامین منابع مالی است.
مهندس خیر الله مرادی، مدیركل محیط زیست كردستان نیز با اشاره به این كه وضعیت دریاچه ارومیه بحرانی است و هم اكنون این دریاچه روزهای سختی را سپری كرده و با مشكلات زیادی دست و پنجه نرم میكند به ایسنا گفت: مهمترین بحث آب ورودی دریاچه ارومیه است كه متاسفانه تمامی راههای آن بسته شده است.
مدیركل محیط زیست كردستان مهمترین مشكل در این زمینه را عدم نظارت بر برداشت غیرمجاز از حقآبه دریاچه ارومیه عنوان كرد و گفت: زمانی كه استان كردستان حقآبه خود را پرداخت میكند، این سوال مطرح است كه چه عاملی باعث میشود كه هیچ آبی وارد دریاچه ارومیه نشود؟
وی با اشاره به این كه در خصوص افزایش راندمان آب كشاورزی عملا هیچ اتفاقی نیافتاده است، گفت: در این زمینه نه تنها اقدامی صورت نگرفته، بلكه توسعه نیز انجام شده است، به شكلی كه هماكنون كاشت درختان مثمر در اراضی شیبدار صورت گرفته كه این امر در شرایط كم آبی به هیچ عنوان توجیهی ندارد.
مدیركل محیط زیست كردستان با اشاره به این كه باید تغییر در نوع و الگوی كشت در منطقه صورت گیرد، تصریح كرد: در عین حال دولت باید خرید محصولات جدید را تضمین كند تا كشاورز نسبت به تغییر نوع كشت خود اقدام كند.
مدیركل محیط زیست كردستان با تاكید بر این كه باید آب سدها رهاسازی شود و مسیر آب تا دریاچه ارومیه مورد حفاظت قرار گیرد تا بهرهبرداری غیرقانونی از آب صورت نگیرد، گفت: علیرغم نگاه ویژه به دریاچه ارومیه، اما در عمل میبینیم اتفاق خاصی رخ نمی دهد.
مهندس باقرزاده كریمی، كارشناس مسوول تالابها و مشاور معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینكه بحران دریاچه ارومیه زخم كهنهای است كه هم اكنون سر باز كرده است به ایسنا گفت: این امر نتیجه سه دهه توسعه ناپایدار و بیرویه در منطقه است كه بارگذاریهای غیرقابل تحملی را برای این حوزه ایجاد كرده است.
وی با اشاره به اینكه طی سالهای گذشته علی رغم خشكسالی هر سال 5 درصد بر تولیدات محصولات كشاورزی در استانهای حاشیه دریاچه ارومیه افزوده شد گفت: این امر نشان دهنده آن است كه فشار بر منابع آبی اعم از آبهای سطحی و زیرزمینی در این منطقه به شدت افزایش داشته است.
كارشناس مسوول تالابهای سازمان حفاظت محیط زیست با تاكید بر اینكه باید از میزان برداشت و توقعات از منابع آبی بكاهیم تصریح كرد: كل بحران دریاچه ارومیه قابل حل نیست ولی تا جایی كه مربوط به مسائل انسانی است میتوان این بحران را مدیریت كرد.
وی گفت: نمیشود وزارت نیرو آب را رهاسازی كند اما آبی به دریاچه نرسد! این امر نشان دهنده برداشتهای بیرویه و غیرمجاز است كه در این خصوص باید نظارتهای ویژه صورت گیرد.
كارشناس مسوول تالابهای سازمان حفاظت محیط زیست افزود: تا زمانی كه برداشت از منابع آبی تنظیم نشود، به تعادل نمیرسیم گفت متاسفانه مردم منطقه خشكسالی را در زندگی روزمره خود حس نمیكنند و كشاورز كار خود را انجام میدهد و تنها حاشیهنشینهای دریاچه آنهم اخیرا بحران خشكسالی را احساس كردهاند.
وی با تاكید بر اینكه باید از بروكراسی برای حل معضلات دریاچه ارومیه پرهیز كرد و به ایسنا گفت: انتقال آب و بارورسازی ابرها كارهای اورژانسی است كه میتوان برای نجات دریاچه ارومیه انجام داد.
كارشناس مسوول تالابهای سازمان حفاظت محیط زیست ارتفاع كنونی آب دریاچه ارومیه را 45/1271 متر از سطح دریاهای آزاد عنوان كرد و گفت: این رقم از متوسط سطح تراز آب دریاچه 5/3 متر پایین تر است و باید گفت كه 130 هزار هكتار از دریاچه ارومیه به طور كامل شوره زار شده و با شرایط فعلی دیگر قابل بازگشت نیست.
وی با اشاره به اینكه مهمترین مشكل امسال در دریاچه ارومیه افزایش تبخیر به دلیل افزایش دما نسبت به سالهای گذشته است گفت: خیلی از اقدامات را میتوان بدون هزینه انجام داد اما نجات دریاچه ارومیه نیازمند صرف زمان و اراده قطعی مسوولان است.
دكتر نظری دوست، مدیر طرح ملی حفاظت از تالابهای ایران با اشاره به اینكه بر اساس مصوبه كمیته تخصصی باید سالانه 1/3 میلیارد متر مكعب آب وارد دریاچه ارومیه شود به ایسنا گفت: تنها در این صورت و طی یك دوره پنج ساله تنها میتوانیم به سطح تراز اكولوژیك این دریاچه برسیم.
مدیر طرح ملی حفاظت از تالابهای ایران با اشاره به اینكه تصمیمات ستاد اجرایی مدیریت حوضه آبخیز دریاچه ارومیه در حكم مصوبات هیات دولت خواهد بود به ایسنا گفت: اولین جلسه كمیته تخصصی دریاچه ارومیه خردادماه سال جاری برگزار شد و از آن زمان تا كنون پنج جلسه در این كمیته تشكیل شده كه بر اساس آن مقرر شد سالانه 3/1 میلیارد متر مكعب آب وارد دریاچه ارومیه شده و سهم آب هر استان و میزان بهره برداری و ارسال آن برای دریاچه ارومیه تعیین شده است. همچنین 27 طرح اجرایی نیز در این كمیته تخصصی برای تطبیق استانهای حاشیه دریاچه ارومیه با كمبود آب مصوب شده كه از جمله آنها میتوان به آبیاری تحت فشار، استفاده مجدد از آبهای رها شده، تعیین حریم، نظارت و ... اشاره كرد.
وی گفت: تمامی این طرحها قرار است در جلسه دوم ستاد اجرایی كه ظرف دو هفته آینده برگزار می شود مطرح و با فوریت به تصویب برسد.
مدیر طرح ملی حفاظت از تالابهای ایران گفت: با تشكیل این جلسه سهم آب هر استان مشخص شده و سازمان حفاظت محیط زیست بر ورود حق آبه هر استان به دریاچه ارومیه نظارت خواهد كرد . از سوی دیگر طرحهای اجرایی اضطراری نیز از محل تبصره 10 ستاد بودجه سال 89 اعتبار دریافت كرده و در سالهای آینده وارد ردیفهای بودجهای سازمانها و وزارتخانههای ذیربط خواهد شد.
وی با اشاره به اینكه نظارت و ایجاد ایستگاههای نظارتی بر روان آبهای ورودی به دریاچه ارومیه بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست خواهد بود، گفت: در عین حال برخورد با چاههای غیرمجاز بر عهده وزارت نیرو است و به هر استان اعلام میشود كه میزان بهره برداری از آب در حوضه آن استان به چه میزان خواهد بود كه بر اساس آن استان مربوطه نسبت به برنامه ریزی در این خصوص اقدام خواهد كرد.
گفتنی است دریاچه ارومیه و جزایر متعدد آن به لحاظ ویژگیهای منحصر به فرد اكولوژیكی از سال 1346 به عنوان منطقه حفاظت شده و از سال 1349 به عنوان پارك ملی مورد حفاظت قرار گرفته است.
این دریاچه از سال 1354 به عنوان ذخیرهگاه بیوسفر در برنامه انسان و كره مسكون سازمان یونسكو معرفی و در آن ثبت شده است.
در سال 1354 دریاچه ارومیه و تعدادی از دریاچههای آب شیرین جنوبی آن به علت دارا بودن معیارهای جهانی كنوانسیون حفاظت از تالابها (رامسر 1971) در لیست تالابهای كنوانسیون قرار گرفته است و هم اكنون به دلیل مشكلات زیست محیطی در لیست تالابهای در معرض تغییرات شدید اكولوژیكی قرار دارد.
آرتمیا مهمترین موجود این دریاچه است و از گونههای تهدید شده جهانی پرندگان كه در این منطقه ثبت شدهاند میتوان به پلیكان پاخاكستریف باكلان كوچك، غاز پیشانی سفید كوچك، عروس غاز، اردك مرمری، اردك سرسفید، اردك بلوطی، خروس كولی دشتی، میش مرغ، دلیجه كوچك اشاره كرد. همچنین در حدود 1500 گونه گیاه آوندی در حوزه ارومیه به ثبت رسیده است كه متعلق به 85 خانواده می باشند. از این 1500 گونه 353 گونه ارزش اقتصادی و 290 گونه اهمیت اکولوژیک دارند.