ايران امروز

اعدام کودکان را لغو کنید

۲۳ مهر ۱۳۸۸- شبکه عربی اطلاعات حقوق بشر در همکاری با کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران ترجمه عربی کتاب "مسئله اعدام‌های زیر ۱۸ سال در ایران، ریشه‌ها و چاره‌های فرهنگی و فقهی" را منتشر کرد که نوشته عماد الدین باقی؛ مدافع حقوق بشر ایرانی و برنده جایزه مارتین انالز برای حقوق بشر در سال ۲۰۰۹ است.

عمادالدین باقی تحقیق جامعی را در مورد اعدام کودکان به عنوان مجازاتی که هنوز در برخی از کشورهای اسلامی اعمال می‌شود در این کتاب عرضه کرده است. مطالعه باقی مبتنی بر مباحث حقوقی در قوانین اسلامی و بین المللی است که در آن باقی به این جمعبندی می‌رسد که پایان دادن به هر شکلی از اعدام یک ضرورت است از جمله محکومیت اعدام کودکان بخاطر جرایمی که در سن کمتر از ۱۸ سالگی مرتکب شده‌اند.

کتاب "مسئله اعدام‌های زیر ۱۸ سال در ایران، ریشه‌ها و چاره‌های فرهنگی و فقهی" جلد دوم کتاب "حق حیات" عمادالدین باقی است که در آن باقی بر لغو اعدام کودکان تمرکز کرده و این بحث را تا آنجایی پیش می‌برد که نشان می‌دهد که قوانین اسلامی از لغواعدام کودکان حمایت می‌کنند و ادامه می‌دهد که کشورهای اسلامی می‌توانند این مجازات را از قوانین مجازات خود حذف کنند.

نویسنده این کتاب مبنای حقوقی و عقلانی اعدام کودکانی که در سن کمتر از ۱۸ سالگی مرتکب جرمی شده‌اند را در کشورهایی که قوانینشان بر مبنای شریعت اسلامی است، و ایران یکی از این کشورهاست، مورد تحلیل قرار می‌دهد و به این جمعبندی می‌رسد که توقف چنین مجازاتی یک ضرورت است. منابع ارجاعی باقی در این مطالعات، آیه‌های قرآنی؛ قوانین حقوق اسلامی و اصول حقوق بشر است.

کتاب "اعدام کودکان؛ تحقیقی در ریشه‌ها و راه‌های قانونی توقف آن" همانند جلد اول آن بخاطر مباحث جسورانه در نقد قانون مجازات در ایران و همچنین مخالفت باقی با برخی از تفاسیر قوانین اسلامی، در ایران ممنوع الانتشار است. عمادالدین باقی بخاطر فعالیت‌های تحقیقاتی خود در دفاع از حقوق بشر زندانی شد و این تحقیق را در حالیکه در اوین بود ادامه می‌داد. باقی در تیرماه ۱۳۸۷ از زندان آزاد شد.

عمادالدین باقی بخاطر فعالیت‌های برجسته حقوق بشری خود و بویژه تلاش برای پایان دادن به مجازات اعدام، جایزه مارتین انالز برای حقوق بشر را در سال ۲۰۰۹ میلادی که یکی از مهمترین جوایز حقوق بشری است دریافت کرد. آقای باقی از طرف ۱۰ سازمان معروف حقوق بشری برای دریافت این جایزه کاندیدا شده بود.

شبکه عربی اطلاعات حقوق بشر و کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران این کتاب را بعنوان یک سند ارزشمند برای کمک به سیاستگذاران، قانونگذاران و متفکرین در کشورهای اسلامی منتشر کرده است تا به آنها اطمینان دهد که مبنای حقوق اسلامی با تلاش برای لغو مجازات اعدام بویژه اعدام کودکان در تضاد نیست و به این ترتیب به آنها کمک می‌کند تا قوانین جدید را بر اساس منابع اسلامی و معیارهای حقوق بشر تنظیم کنند .

این کتاب برای پاسخ و بحث درباره چهارمسئله تحریرشده است:

۱- در ایران علیرغم پذیرش میثاق بین المللی مدنی و سیاسی و كنوانسیون حقوق كودك اما همچنان حكم اعدام برای افراد زیر18سال صادر یا اجرا می‌شود.

۲- دلایل و زمینه‌های مذهبی، فرهنگی و حقوقی ادامه صدور احكام اعدام كودكان چیست؟

۳- آیا راه حلی برای مشكل (این نوع خشونت علیه كودكان) وجود دارد؟

۴- واقعیت وچند وچون احكام صادر شده در ده سال گذشته چیست؟

نویسنده کتاب، وجود تفكرسنتی فقهی را یکی از مشکلات می‌داند و ارایه اجتهادی نو برای تاثیرگذاری بر نظام قانون‌گذاری در این زمینه را مهم ترین راه حل قلمداد می‌کند. او اهداف خود را ، حساس سازی افكار عمومی نسبت به این نوع خشونت علیه كودكان ، حساس سازی دستگاه قانونگذاری، ارائه دیدگاه فقهی نو برای تسهیل حل مشكل و تاثیر بر دستگاه قانونگذاری خوانده است. در این زمینه سابقه‌ای در تحقیقات فقهی وجود ندارد.

این کتاب در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول،بحث نظری و بخش دوم بحث آماری و نقد پرونده‌ها است. هرچنداین تحقیق از ۱۳۸۵ آغاز شده و مباحث این کتاب همزمان با اجرای تحقیق به مناسبت‌های گوناگون منتشر می‌شده و بخشی از آن که در خرداد ۱۳۸۶ در روزنامه هم میهن منتشر شد وتوسط همکاران عفو بین الملل به انگلیسی ترجمه و انتشار یافته و کتاب در نسخه‌های محدود میان برخی ازروحانیون و مسئولان قضایی و پارلمانی توزیع گردید اما با پیگیری‌های کمپین بین المللی حقوق بشر و ترجمه آن به عربی توسط شبکه عربی حقوق بشر متن کامل کتاب برای اولین بار توسط کمپین انتشار می‌یابد.

خلاصه کتاب چنین است که دیدگاه «عدل مقیاس دین است نه دین مقیاس عدل» را تئوری پایه قرار داده و در چند بخش به استدلال برای نفی اعدام و قصاص افراد زیر ۱۸ سال می‌پردازد و ۱۳ دلیل و قاعده فقهی و حقوقی را بیان می‌کند.

۱- دلیل اول، همان دلایل كلی لغو اعدام در شریعت است که در جلد نخست کتاب حق حیات مورد بحث قرار گرفته است.

۲- دلیل دوم، حجیت عرف وسیره متشرعه است و لغو اعدام زیر ۱۸ سال در كشورهای اسلامی را یک دلیل شرعی می‌داند.

۳- نظریه اتحاد حد بلوغ برای عبادات و مجازات را نقد کرده است و نشان می‌دهد بلوغ جنسی دلیل بر مسئولیت مدنی و کیفری نیست. در این زمینه به بیان دیدگاه فقهای معاصر و نقد برخی از آنها پرداخته است.

۴- در تکمیل بحث قبلی،" تفاوت رشد و بلوغ " را توضیح می‌دهد و دلیل شرطیت رشد(نه بلوغ) را برای مجازات كودكان ذکر می‌کند.

۵- در این بخش می‌خواهد نشان دهد که حتی با فرض اصل گرفتن بلوغ هم نمی‌توان سن ثابتی را آنهم سن کم را مبنا قرار داد و طیفی بودن مفهوم بلوغ را در قرآن و اینکه بلوغ را در سن معینی نمی‌داند توضیح می‌دهد تا نشان دهد معدل ۱۸ سال یا اندکی کم و بیش با آنچه در قرآن آمده قابل قبول تر است. کتاب فوق در سه قاعده اخیر می‌خواهد اثبات کند که معیار مکلف شدن شخص در عبادات غیر از معیار کیفر است.

۶- در بحث « منع قصاص برای قتل‌های اتفاقی » با استناد به آمار و مستندات بخش دوم کتاب نشان می‌دهد که تعداد زیادی از محکومان به قصاص کسانی هستند که بدون برنامه و تصمیم و سوء نیت مرتکب قتل شده‌اند وطبق قوانین فعلی ایران هم مجازات آنان مجازات قتل شبه عمد است نه قصاص. در اینجا به بحث‌هایی درباره نقش وراثت و محیط و اینکه كودكان مجرم، محصول و قربانی اجتماعی شدن نادرست هستند پرداخته است.

۷- "قاعده سلطه" درباره حق تسلط افراد بر مال خویش بحث می‌کند و اینکه اولویت قطعی عقلی و شرعی در حفظ جان نسبت به مال، بطریق اولی حکم می‌کند که نظر شارع در مورد مسوولیت‌های کیفری منجر به قتل، باید مبتنی بر رسیدن فرد به سنّ رشد باشد.

۸- "قاعده شبهه ‌‌و درء" می‌گوید با ورود کمترین شبهه‌ای ، اجرای حدود و قصاص متوقف می‌شود ولذا براساس ابعاد روانشناختی و جامعه‌شناختی جرم كودكان، کل جرائم جنایی در سنین کمتر از ۱۷ یا ۱۸ سال مشمول قاده درء می‌شود.

۹- قاعده آسانگیری که آیات و روایات مختلفی برای آن ذکر شده است توضیح می‌دهد هر جا میان دو امر دارای "مشقت" و "آسانی" و یا آنچه "رحمانی‌تر و سودمندتر" برای جامعه یا فرد است یا "سخت‌تر و خشن‌تر"، كدام یك را باید برگزید. این قاعده در اصل در پی ایجاد و تقویت فرصت‌های زیست و بهبود برای انسان‌هاست از این رو قاعده فوق حكم می‌كند كه در زمینه مجازات برای كودكان و افراد زیر ۱۸ سال، اصل بر آسانگیری و ایجاد فرصت و اصلاح آنها باشد نه بر كشتن.

۱۰- پس از آنکه در بحث‌های قبلی ثابت می‌شود که افراد با معدل سنی زیر ۱۸ سال مسئولیت کیفری ندارند و باید در کانون‌های اصلاح و تربیت حبس شوند نه اینکه اعدام گردند، در قاعده «اولویت منع اعدام كودكان نسبت به كودكان جنگی» توضیح داده می‌شود که چگونه هنگامی که از نظر شرع اسلام در شرایط جنگی اگر کودکان در حال رزم و مسلح نیز اسیر شوند کشتن آنها جایز نیست اما در شرایط عادی که ممکن است تحت تاثیر عواملی خارج از اختیار یا رشد خود مرتکب جنایت شوند به مجازات سنگین می‌رسند؟

۱۱- قاعده«مصلحت قصاص» در واقع بحثی است که در جلد نخست کتاب بطور مشروح مورد بحث قرار گرفته وبا دلایل قرآنی و تفسیری نشان داده است اجرای قصاص مشروط به این است که حیات اجتماعی را تضمین کند و اگر ثابت شود که چنین مصلحتی در آن وجود ندارد به استناد خود قرآن باید تعطیل شود. وقتی این قاعده درباره افراد عاقل و بالغ صدق می‌کند به طریق اولی درباره کودکان بیشتر صدق خواهد کرد.

۱۲- در بحث «استفاده از اصل حقوقی تعلیق مجازات» توضیح می‌دهد که فلسفه این اصل بازپروری مجرم است نه نابودی یا حذف جزیی یا کلی مجرم و با همین مبنا نمی‌توان اعدام کودکان را از این اصل و فلسفه آن استثنا کرد وباید به آنان نیز فرصت اصلاح شدن داد.

۱۳- دلیل فطرت از مهم ترین بحث‌های کتاب است که نشان می‌دهد این مقوله مهم تاکنون بیشتر در مباحث کلامی مطرح بوده و در علم حقوق وارد نشده است در حالی که اگر بحث فطرت وارد علم حقوق شود معنای آن استفاده از اسلوب عقلانی یا سیره عقلا یا خرد بشری در استنباط احکام و قوانین است و قاعده فطرت هم حکم می‌کند که کودکان و افراد زیر ۱۸ سال نباید اعدام شوند.

بخش دوم کتاب به بررسی دقیق تمام مطبوعات ده سال گذشته پرداخته و بر اساس این مستندات و برخی احکام صادره دادگاهها برای اولین بار آمارتکان دهنده دقیق و مستندی از کل کودکان محکومان به اعدام در ده سال اخیرکه به ۱۷۵ نفر رسیده است و احکام اجرا شده و منتظرین اجرای حکم ارائه داده هرچند آن را حداقل آمار واقعی می‌داند. در بخشی از آنهم به عنوان نمونه به نقد چند حکم دادگاه پرداخته است.

در نهایت اینکه کتاب حق حیات ۲ نشان می‌دهد اعدام‌های زیر ۱۸ سال نه تنها برخلاف حقوق بشر و کرامت انسان که برخلاف شرع بوده و اگر تاکنون انجام شده به دلیل عدم توجه و اجتهاد در این زمینه بوده است در حالی که ادله کافی بر حرمت و ممنوعیت شرعی آن دلالت دارد و دیگر نباید اجرا شود.

برای پیاده سازی نسخه‌ای از این کتاب به زبان عربی به وب http://www.anhri.net/reports/e3dam مراجعه کنید.
برای پیاده سازی نسخه فارسی این کتاب به وب سایت
http://www.iranhumanrights.org/wp-content/uploads/hagh-hayat2.pdf مراجعه کنید.