ايران امروز

نوروز کهن‌ترين جشن ايرانيان

سه شنبه ۲۹ اسفند ۱۳۸۵
نوروز کهن‌ترين جشن ايرانيان است. می‌دانيم که اين جشن در دورهء هخامنشی (صدهء ششم تا چهارم پ. م.) با رونق فراوان و همراه مراسمی گرفته می‌شد که ريشه در جامعه‌های نخستين و اعتقاد به خدايان گياهی دارد. به همين دليل يک نظر اين است که اين جشن در آغاز هزارهء دوم پيش از ميلاد گرفته می‌شده است. در پيکره‌هائی که از معابد آئين مهر (ميترائيسم) در اروپا مانده، يک تصوير نجومی بسيار مهم آغاز آئين (ريتوئل) مهری را در آغاز هزارهء دوم پ.م. نشان می‌دهد. در اوستا کتاب دينی زردشت هم نشانه‌هائی از اين جشن هست. سنت زردشتی زادروز تولد زردشت را روز ششم آغاز سال نو ايرانی و روز ششم نوروز می‌داند.
اين جشن تقريباً در همهء کشورهائی که روزی بخشی از ايران بوده‌اند، مانند افغانستان، تاجيکستان، ازبکستان، ترکمنستان، جمهوری آذربايجان، عراق، بحرين، شمال عمان، غرب پاکستان و حتی در بخش‌هائی از ترکيه، گرفته می‌شود و اين نشانهء ريشه‌دار بودن جشن در ايران است. پيشتر اين جشن را در دربار سلجوقيان روم (ترکيه)، تيموريان هند، شمال غرب چين (سين کيانگ) و پيروان دين مهر در اروپا هم می‌گرفتند. اين پديده‌ها تاريخ کهن و گستردگی اين جشن را می‌رساند.
مراسمی که در اين جشن می‌گيرند، مانند چهارشنبه سوری، چيدن سفرهء هفت سين، سبز کردن گندم و دانه‌های ديگر، به کاربردن نماد‌های زايائی مانند انار، تخم مرغ و چيز‌های ديگری که همه ريشهء گياهی دارد، نشانهء ديگری از ريشهء کشاورزی اين جشن است و به همهء اين دلائل بسيار کهن است و تاريخ دقيق برای آن نمی‌توان تعيين کرد.

چهارشنبه سوری که با مراسم آتش افروزی به هنگام غروب همراه است و در شب چهارشنبهء پيش از نوروز گرفته می‌شود، خود از نشانه‌های جشن‌های کهن کشاورزی است. مردم از روی آتش می‌پرند و برای سلامتی خود دعا می‌کنند.
می‌توان تصور کرد که در مبداء نجومی سال خورشيدی ايرانی، روز تحويل سه شنبه و شب چهار شنبه‌ای بوده است که در عين حال شب ماه نو بوده و بنابر اين سيزدهمين روز آن، شب ماه پر (بدر) بوده است که اکنون به صورت سيزده به در جشن گرفته می‌شود. يعنی سيزدم سال نو که به حسابی شب چهاردم ماه قمری و برابر تشريق (ايستردر فرهنگ مسيحی) است، نشانهء ديگری از جشن نوروز است و از آنجا که در ايران در اين روزهم به دامن طبيعت می‌روند و در روزگار قديم نمونهء گياهانی را که سبز کرده بودند می‌کاشتند، اين هم نشانهء آن جشن بزرگ کشاورزی است که با يک حساب نجومی که به نشانهء آن در آئين مهر اشاره کرديم، در اول اعتدال ربيعی (اکينوکس بهاری) تثبيت شده است.

هفت سين نام سفره‌ای است که ايرانيان آن را پيش از نوروز آماده می‌کنند و هنگام تحويل دور يا کنار آن می‌نشينند و با تحويل سال روبوسی می‌کنند و به هم تبريک می‌گويند. هفت سين دارای هفت چيز خوراکی است که نامشان با سين آغاز می‌شود، که ممکن است دارای چنين ترکيبی باشد: سير، سبزه، سنبل، سماق، سمنو، سيب و سرکه. اما چنان که گفتيم چيزهائی که نماد زايائی و باروری است مانند تخم مرغ و انار، آينه که نماد روشنائی است، آب و ماهی که نماد روشنائی و آخرين برج سال (حوت) است، قرآن يا ديوان حافظ که نماد‌های دينی هستند، هم در کنار هفت سين چيده شود. پيشتر ما هفت شين داشته‌ايم که به علت داشتن شراب و شهد (عسل که نمادهای زردشتی هستند)، آن را به هفت سين عوض کرده‌اند.
نوروز اگرچه ارتباط نزديک با مراسم مذهبی پيش از اسلام داشت، با آمدن اسلام به ايران ممنوع يا متروک نشد، زيرا اولاً بشدت در ميان مردم ايران ريشه داشت و بزرگترين عيد ملی ايرانيان بود، چنان که اکنون هم هست. ديگر اين که از پيامبر اسلام و برخی ديگر از بزرگان اسلام رواياتی نقل شده است که بر پايهء آن‌ها نوروز را معتبر شمرده‌اند. ايرانيان بعدها نوروز را با برخی از دعاها و مراسم دينی اسلام همراه کردند و به اين ترتيب از زوال آن جلوگيری کردند.
انقلاب ايران در سال ۱۳۵۷ هم اگرچه انقلابی اسلامی است و برخی از مسلمانان تندرو کوشيدند در آن نوروز را از ميان ببرند، به علت ريشه‌دار بودن و گستردگی آن حتی در ميان شيعيان عراق امروزه هم با شور و هيجان، بوسيلهء همهء مردم و بويژه نسل جوان گرفته می‌شود.
ايرانيان در همه جای جهان نوروز را به هم تبريک می‌گويند و برای هم آرزوی سال‌های بهتری می‌کنند. ما هم ضمن عرض تبریک نوروز، رسيدن بهار و زنده شدن طبيعت، اميدواريم نوروزها و سال‌های ديگر ايرانيان بسيار بهتر از اين سال‌ها باشد.

دکتر علی حصوری