دردسرهای کرملین پس از صدور حکم بازداشت پوتین

رادیو فردا: در کنار گزارش‌ها از روند جنگ علیه اوکراین که همچنان مهم‌ترین موضوع مورد توجه رسانه‌های روسی‌ است، این سؤالات هم طی هفتهٔ گذشته توجه ویژهٔ رسانه‌های روسی را به خود جلب کرد:

* صدور حکم بازداشت ولادیمیر پوتین از سوی دیوان کیفری بین‌المللی به چه معناست؟
* افزایش همکاری‌های روسیه و چین بیشتر به نفع کدام کشور است و آیا چین می‌تواند پس از میانجی‌گری برای احیای روابط ایران و عربستان سعودی، در پایان جنگ روسیه علیه اوکراین نیز نقش ایفا کند؟
* آیا واقعاً موقعیت روسیه به‌قدری تضعیف شده که نه تنها ناچار است از چین فرمان ببرد بلکه اهرم‌ فشار بر ترکیه و ایران را از دست داده و حتی قادر نیست بشار اسد را به پذیرش مطالبات خود وادارد؟

پس از صدور قرار بازداشت پوتین، پشت درهای بستهٔ کرملین چه خبر است؟

دادگاه لاهه برای رئیس‌جمهور و کمیسر حقوق کودکان در روسیه، به‌دلیل انتقال اجباری کودکان اوکراینی به روسیه، قرار بازداشت صادر کرد. چرا؟ زیرا براساس کنوانسیون‌های‌ ژنو، کوچ اجباری غیرنظامیان جنایت جنگی است و‌ اوکراین می‌گوید بیش از ۱۶ هزار کودک اوکراینی به‌زور به روسیه منتقل شده‌اند؛ تنها ۳۰۸ تن از آنها تاکنون توانسته‌اند نزد خانواده‌هایشان بازگردند.

روسیه ادعا می‌کند کودکان را «نجات می‌دهد» اما توضیح نداده چرا آن‌ها بدون والدین‌شان جابه‌جا شده‌اند و چرا برخی از آن‌ها را به دورترین نقاط روسیه ‌فرستاده‌اند.

انتظار می‌رود در آینده اتهامات دیگری نیز علیه مقامات روسیه مطرح شود ازجمله در ارتباط با صدور حکم تخریب زیرساخت غیرنظامی در اوکراین. کی‌یف پیشتر اعلام کرده بود با دیوان کیفری بین‌المللی همکاری می‌کند تا مقامات جمهوری اسلامی نیز به‌دلیل تأمین پهپادهای انتحاری که روسیه علیه اهداف غیرنظامی در اوکراین استفاده می‌کند، محاکمه شوند.

پیامدهای حکم بازداشت پوتین چیست؟ حتی اگر حکم دیوان کیفری بین‌المللی علیه ولادیمیر پوتین اجرا نشود، تبعات دیپلماتیک آن روشن است: نه تنها مسیر احیای روابط روسیه با کشورهای غربی، دست‌کم تا زمانی که پوتین در قدرت باشد، منتفی‌ است بلکه مناسبات مسکو با «کشورهای دوست» در آسیا و به‌ویژه آفریقا و آمریکای لاتین که بسیاری از آن‌ها با دیوان کیفری بین‌المللی همکاری می‌کنند، با چالش روبه‌رو می‌شود.

هم‌اکنون برزیل و آفریقای جنوبی، اعضای بریکس که روسیه آن را به عنوان قطبی جدید در عرصهٔ بین‌المللی می‌داند، دربارهٔ ادامهٔ تعاملات با ولادیمیر پوتین سؤالاتی مطرح کرده‌اند.

عواقب سیاسی حکم دادگاه لاهه کمتر مشخص است هرچند بی‌شک به‌عنوان «خط مرزی تعیین شده که یک طرف آن پوتین و طرف دیگر نزدیکانش قرار دارند و همان‌گونه که پیشتر او شاهد تغییرات کلیدی در زندگی نزدیکانش تحت‌تأثیر تحریم‌ها بود، اکنون آن‌ها منتظرند ببینند برای او چه اتفاقی خواهد افتاد و یادمان نرفته چگونه محافل نزدیک به میلوشویچ به‌‌محض وقوع تحولات سیاسی در یوگسلاوی او را فوراً به دادگاه لاهه تحویل دادند».

ارمنستان از متحدان کلیدی روسیه هم‌اکنون مراحل پیوستن به آیین‌نامهٔ رم را طی می‌کند و در وضعیتی بسیار پیچیده قرار گرفته است. حتی بحث دربارهٔ گام‌های بعدی ممکن است مجدداً این کشور را با نابسامانی‌های سیاسی روبه‌رو کند.

گزارش شده «برای کرملین، صدور حکم بازداشت ولادیمیر پوتین گامی کاملاً غیرقابل انتظار بود و مقامات روس برای این وضعیت آمادگی نداشتند. بیش از آن، طرح دفتر ریاست‌جمهوری روسیه این بود که پوتین را به عنوان “رهبر یکی از قطب‌های کلیدی بین‌المللی و حامی کشورهای مخالف با غرب” برای انتخابات آتی آماده کند و یکی از ارکان پروپاگاندای روسیه این بود که به‌رغم قطع رابطه با غرب، روسیه منزوی نیست. اما اکنون سفرهای بین‌المللی پوتین در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته چراکه کرملین نمی‌داند چگونه می‌تواند امنیت رئیس‌جمهور روسیه را تضمین کنند.»

این گزارش در ادامه چنین آورده است: «یک منبع آگاه گفت هرچند بسیار بعید است متحدان سنتی روسیه (که آیین‌نامهٔ رم را امضا کرده‌اند، مانند تاجیکستان) برای بازداشت ولادیمیر پوتین اقدام کنند، اما حتی احتمال یک‌صدمِ درصد هم خطری است که پوتین و طرفدارانش نمی‌توانند نادیده بگیرند».

پوتین در سال ۲۰۰۵ از اهمیت دیوان بین‌المللی کیفری سخن گفت. در سال ۲۰۲۳ همین دادگاه علیه او با اتهام ارتکاب به جنایات جنگی قرار بازداشت صادر کرد.

جایگاه روسیه در عرصهٔ بین‌المللی کجاست؟

سفر رئیس‌جمهور چین به روسیه از مهم‌ترین رویدادهای روزهای گذشته بود و نتایج نه‌چندان تکان‌دهندهٔ این دیدار از دید صاحب‌نظران دور نماند.

برخلاف انتظارهای کرملین، هیچ تصمیم ملموسی دربارهٔ خط لولهٔ انتقال گاز «قدرت سیبری-۲» امضا نشد و این در حالی است که روسیه به چین پیشنهاد داده حجم گاز صادراتی خود را شش برابر افزایش دهد.

اهمیت این موضوع برای روسیه از آن‌جاست که تا همین اواخر گازپروم ۸۰ درصد گاز خود را به اروپا می‌فروخت اما درحالی‌که اتحادیهٔ اروپا درصدد است به وابستگی خود به منابع هیدروکربن روسیه پایان دهد، پیش‌بینی می‌شود که تا پایان سال جاری گازپروم نیمی از درآمد خود را از دست بدهد.

رئیس‌جمهور روسیه در حالی به دولت دستور داد هرچه سریع‌تر «قدرت سیبری» را به ظرفیت کامل برسانند که از دید صاحب‌نظران، به دلیل هزینهٔ بالا و تخفیف‌های بی‌سابقهٔ گاز صادراتی روسیه به چین، این طرح توجیه اقتصادی ندارد.

برخی تحلیلگران معتقدند اهمیت سفر شی جی پینگ به روسیه سیاسی‌ است و نه اقتصادی و با هدف تقویت روابط دوجانبه در مقابل آمریکا برگزار شد. هم‌زمان، صاحب‌نظران معتقدند پس از آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین، وابستگی مسکو به پکن به‌طور چشمگیر افزایش یافته و «روسیه که مدعی است سایر جماهیر اتحاد شوروی سابق حیات خلوتش هستند، خود به حیاط‌‌خلوت چین تبدیل می‌شود».

در حالی‌که در بیانیهٔ مشترک رهبران چین و روسیه در دیدار پیشین از «دوستی بی‌کران» دو کشور حکایت می‌کرد، طی دیدار اخیر شی جی پینگ و ولادیمیر پوتین این اصطلاح حذف شده و آمده همکاری دو کشور دارای دورنمایی وسیع است.

درحالی‌که بسیار بعید است چین بتواند نقش مهمی در پایان جنگ روسیه علیه اوکراین ایفا کند – دست‌کم به آن دلیل که طرفینِ درگیر تمایلی به مصالحه ندارند – میانجی‌گری چین برای احیای روابط بین ایران و عربستان سعودی مورد توجه فراوان قرار گرفته و دستگاه تبلیغاتی کرملین ادعا کرد روسیه نیز در مذاکرات تهران و ریاض نقش داشته است.

جزئیاتی دربارهٔ نقش روسیه شرح داده نشده اما آمده «از آن‌جا که روسیه و چین در یک جبهه هستند، هر ضربه‌ای که پوتین به واشینگتن ازجمله در کاهش نفوذ آمریکا در خاورمیانه می‌زند، سازگار با منافع مسکو است... روابط روسیه، چین و ایران یک اتحاد نیست اما شبیه ائتلافی است که متفقین در مبارزه با آلمان نازی ایجاد کرده بودند»

هم‌زمان این عقیده وجود دارد که خوشحالی روسیه از کاهش نفوذ آمریکا در خاورمیانه زودهنگام بوده، چراکه چین نه‌ تنها متحد بلکه جایگزین روسیه است «به‌ویژه که در پی جنگ علیه اوکراین و قطع روابط با غرب، روسیه به خاورمیانه بیشتر نیازمند است و کشورهای منطقه به خوبی درک می‌کنند موقعیت‌شان در مقابل مسکو به طور چشمگیر ارتقا یافته است».

از این رو دیدار بشار اسد از مسکو بسیار قابل‌توجه بود. او برخلاف سفرهای پیشین که خبر آن صرفاً پس از بازگشتش به دمشق علنی می‌شد، دیدار هفتهٔ گذشته‌اش که دقیقاً در سال‌روز دوازدهمین سالگرد آغاز بحران در سوریه برگزار شد، با مراسم فرش قرمز در فرودگاه آغاز شد و با مصاحبهٔ طولانی با خبرگزاری ریانوستی پایان یافت.

هرچند اسد طی دیدار با پوتین به دفعات از روسیه قدردانی کرد، اما لغو نشست چهارجانبهٔ دیپلمات‌های ترکیه و سوریه که با میانجی‌گری روسیه آغاز شده بود و سرانجام مسکو با مشارکت ایران نیز در این چارچوب موافقت کرد، نشان داد «اسد هیچگاه گوش‌به‌فرمان کرملین نبوده و اکنون معتقد است که در موقعیت بهتری نیز قرار گرفته است».

هفتهٔ گذشته پس از چند هفته گله‌مندی و تهدید، روسیه با تمدید «توافق غلات» که برای صادرات محصولات کشاورزی از بندرهای تحت محاصره حاصل شده، موافقت کرد.

درحالی‌که کی‌یف در کنار آنکارا و سازمان ملل که میانجی‌گری این توافق را برعهده دارند، از تمدید آن به مدت ۱۲۰ روز خبر داده‌اند، مسکو تأکید می‌کند این توافق تنها برای ۶۰ روز آینده اعتبار دارد. اما از دید صاحب‌نظران، «موقعیت روسیه بسیار ضعیف‌تر از شرکایش است و هرچند دربارهٔ آیندهٔ این توافق حق رأی دارد اما طرفی است که درخواست‌هایش به‌راحتی زیرپا گذاشته می‌شود».

ولادیمیر پوتین اعلام کرد اگر روسیه با تمدید توافق غلات موافقت نکند، به کشورهای آفریقا همان حجم گندم را رایگان صادر می‌کند که در چارچوب این توافق صادر شده بود.

«فاجعهٔ زیست‌محیطی والدای» ناشی از چیست؟

والدای منطقه‌ای در نیمه‌راه مسکو به سن‌پترزبورگ است که به‌دلیل طبیعت زیبا و همچنین میزبانی جلسات سالانهٔ سرشناس‌ترین صاحب‌نظران امور بین‌الملل شهرت پیدا کرده است.

یکی از ییلاق‌های ولادیمیر پوتین نیز در آن‌جاست و گزارش‌ها حاکی است که آلینا کابایوا، که گفته می‌شود دوست‌دختر پوتین است، نیز در کنار ویلای ییلاقی رئيس‌جمهور روسیه خانه دارد.

در پایان ماه گذشته گزارشی منتشر شد که از جزئیات زندگی مشترک پوتین و کابایوا و به‌ویژه از راه‌های پول درآوردن آن‌ها پرده برداشت. سه روز پس از انتشار این گزارش، در نیمی از دریاچهٔ والدای – دقیقاً همان قسمت که ییلاق رسمی ریاست‌جمهوری روسیه در آن‌جا قرار دارد و به‌عنوان تفرجگاه محبوب گردشگران بود - گشت‌وگذار، شکار و ماهیگیری گویا به‌دلیل «وقوع فاجعهٔ زیست‌محیطی» ممنوع اعلام شده است.

گفته می‌شود اکنون نادیده‌گرفتن ممنوعیت ورود به این منطقه می‌تواند از ۴ هزار روبل (معادل ۵۰ دلار) تا دو سال زندان مجازات داشته باشد.