پروژه رسانه‌ای جمهوری اسلامی برای «صدور انقلاب»

العربیه فارسی

«موسسه سیاستگذاری خاورمیانهٔ واشینگتن» که اندیشکده‌ای آمریکایی است، در گزارشی جامع به قلم «حمدی ملک» به بررسی پروژه رسانه‌ای گسترده جمهوری اسلامی ایران برای ترویج ایدئولوژی خشونت‌گرایانه خود تحت عنوان «صدور انقلاب» در جهان عرب پرداخته است.

بنا بر این گزارش، در حال حاضر تلاش‌های رسانه‌ای رژیم ایران برای تحت تاثیر قرار دادن مردم ممالک عربی از طریق دو نهاد عمده با هدایت «نیروی قدس» سپاه پاسداران انجام می‌شود، که یکی «شبکه جهانی صدا و سیمای جمهوری اسلامی» و دیگری «اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های اسلامی» هستند.

«شبکه جهانی صدا و سیما» ۱۴ شبکه تلویزیونی ماهواره‌ای و ۳ شبکه تلویزیونی اینترنتی دارد که ۴ شبکه آن به زبان عربی پخش می‌شود. علاوه بر این، سرویس جهانی صدا و سیما ۳۲ ایستگاه رادیویی به زبان عربی دارد، که «رادیو تهران» یکی از آنهاست. این شبکه برد گسترده‌ای در منطقه دارد، و در سرزمین‌های فلسطینی، لبنان، سوریه، عراق، یمن، سعودی، کویت، امارات، عمان و حتی شرق آفریقا پخش می‌شود.

«الکوثر» عمدتاً تلویزیونی مذهبی است که روایت جمهوری اسلامی از «اسلام سیاسی شیعه» را در منطقه تبلیغ می‌کند. برنامه‌های متنوعی از جمله دروس دینی، نمایش‌های فرهنگی، آثار مستند، فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی و برنامه‌های کودک و غیره در این شبکه روی آنتن می‌رود، که همگی «مضامین سنگین مذهبی» دارند و اسلام سیاسی شیعی را ترویج می‌کنند. پیش از حذف توسط فیسبوک در ژوئیه ۲۰۲۱، صفحه الکوثر بیش از ۲.۷ میلیون دنبال‌کننده داشت.

«العالم» در فوریه ۲۰۰۳ به عنوان یک خبرگزاری عربی‌زبان بیست و چهار ساعته راه‌اندازی شد. تاسیس این شبکه در یک «لحظه حساس» در خاورمیانه رخ داد، یعنی زمانی که نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحده رژیم صدام حسین را سرنگون کرده بودند. بنابراین، رژیم ایران که فضای منطقه‌ای را خالی از رقیب می‌دید، بلافاصله از فرصت بهره‌برداری کرد تا نسخه خود از «اخبار» را در منطقه پخش کند. پیش از حذف توسط فیسبوک در مارس ۲۰۲۲، صفحه العالم حدود ۶ میلیون دنبال‌کننده داشت.

در نوامبر ۲۰۱۷، «العالم سوریه»، اولین شبکه تلویزیونی سرویس جهانی صدا و سیما در خارج از ایران راه‌اندازی شد. العالم سوریه مستقل از شبکه خبری العالم فعالیت می‌کند. به جز مدیر آن ناجی چنانی که ایرانی است، اکثر پرسنل این شبکه سوری و لبنانی هستند. به گفته پیمان جبلی، رئیس صدا و سیما، العالم سوریه تنها شبکه تلویزیونی غیربومی است که دمشق به آن مجوز فعالیت در سوریه را داده، و اولین شبکه تلویزیونی خارجی است که مجوز کسب درآمد از طریق پخش تبلیغات برای شرکت‌های سوری را دریافت کرده است.

«آی‌فیلم عربی» در سپتامبر ۲۰۱۰ به عنوان یک شبکه سرگرمی بیست و چهار ساعته راه‌اندازی شد، و فیلم‌های ایرانی، سریال‌های تلویزیونی، آثار مستند و سایر برنامه‌های سرگرم‌کننده با دوبله عربی پخش می‌کند. این شبکه گسترده‌ترین عملیات رسانه‌ای رژیم ایران برای تحت تاثیر قرار دادن مخاطبان عرب‌زبان از طریق محتوای سرگرم‌کننده را هدایت می‌کند.

به گفته «موسسه سیاستگذاری خاورمیانهٔ واشینگتن»، با وجودی که تلاش‌های رسانه‌ای شبکه جهانی صدا و سیمای جمهوری اسلامی برای تحت تاثیر قرار دادن جهان عرب سالیان متمادی ادامه داشته است، اما افزایش مداخلات سیاسی و نظامی سپاه پاسداران در خاورمیانه و لزوم حمایت از «محور مقاومت»، که نیروهای نیابتی شبه‌نظامی ایران در منطقه باشند، باعث شد تا جمهوری اسلامی در سال ۲۰۰۷ به فکر تاسیس اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های اسلامی بیفتد.

این اتحادیه به مثابه چتری عمل می‌کند که چندین رسانه تحت مدیریت سرویس جهانی صدا و سیما و رسانه‌های تحت مالکیت و اداره نمایندگان رژیم ایران در سراسر خاورمیانه را تحت پوشش قرار می‌دهد. اتحادیه این رسانه‌ها را پشتیبانی مالی، فنی و سازمانی می‌کند، پرسنل آنها را آموزش می‌دهد، و راهبردی یکپارچه برای آنها طراحی می‌کند.

عمده فعالیت های اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های اسلامی روی لبنان و عراق متمرکز است. استراتژی کنترل افکار عمومی رژیم ایران در این دو کشور منعکس‌کننده رویکرد آن نسبت به فعالیت‌های سیاسی و نظامی در آنجاست. حزب‌الله مسئول اجرای پروژه‌های اتحادیه در لبنان است. در عراق سازمانی چترمانند تحت عنوان «اتحادیه رادیو و تلویزیون عراق»، با حمایت از تعداد زیادی از رسانه‌های نیروهای نیابتی شبه‌نظامی ایران، مسئول پیشبرد این پروژه تبلیغاتی است. این اتحادیه دفاتری هم در نوار غزه، یمن، و سوریه دارد.

امروزه اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های اسلامی مدعی است که بیش از ۲۲۸ شعبه در ۳۳ کشور دارد که بیشتر آنها در خاورمیانه هستند. این‌ها ۱۳۰ کانال تلویزیونی ماهواره‌ای، ۵۳ ایستگاه رادیویی، ۳۲ مرکز تولید رسانه‌ای، ۴ مرکز رسانه‌های اجتماعی و ۹ خبرگزاری را در بر می‌گیرد. دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری ایالات متحده در اکتبر ۲۰۲۰ اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های اسلامی را به خاطر تلاش‌هایش برای مداخله در انتخابات‌های ریاست‌جمهوری و کنگره آمریکا تحت تحریم قرار داد.

گزارش «موسسه سیاستگذاری خاورمیانهٔ واشینگتن» نتیجه می‌گیرد که گرچه مشخص است که پروژه‌ رسانه‌ای عظیم رژیم ایران برای صدور انقلاب خود به جهان عرب هزینه بسیاری دارد، اما ارائه یک برآورد معتبر از بودجه‌ای که به آن اختصاص داده می‌شود بسیار دشوار است. دلیل اصلی آن این است که رژیم ایران و نمایندگان و نیروهای نیابتی آن عمدا یک ساختار مالی غیرشفاف ایجاد کرده‌اند تا رهگیری فعالیت‌های خود را دشوار کنند.

رژیم ایران به دلایل مختلف نمی‌خواهد فعالیت‌های مالی خود را قابل ردیابی کند. ساختار غیرشفاف، دور زدن تحریم‌های بین‌المللی را آسان‌تر می‌کند. به علاوه، با توجه به مشکلات اقتصادی عمیقی که جمهوری اسلامی بر مردم ایران تحمیل کرده است، توجیه این که سرمایه‌های مملکت صرف پروژه عظیم تبلیغ ایدئولوژی اسلامگرایانه در جهان عرب می‌شود برای رهبران ایران بسیار دشوار است.

علاوه بر رسانه‌های بزرگ، ایران و نمایندگان آن مبالغ هنگفتی هزینه فعالیت‌های آنلاین می‌کنند. به عنوان مثال، آنها «ارتش‌های سایبری» بزرگی ساخته‌اند که از حساب‌های ناشناس یا جعلی در شبکه‌های اجتماعی تشکیل شده‌اند، و کارشان جهت‌دهی به افکار عمومی از طریق اظهار نظر به نفع رژیم و حمله به افراد و سازمان‌های منتقد و مخالف رژیم ایران است. برآورد هزینه‌ای که به این امور اختصاص می‌گیرد تقریبا غیرممکن است.