«انتخابات مؤثر» مهمتر است یا «انتخابات آزاد»؛ «انتخابات» یا «پس از انتخابات»؟!

در حالی که چند ماه به انتخابات مجلس و حدود دو سال به انتخابات ریاست جمهوری باقی مانده است، موضوع راهبرد انتخاباتی اصلاح طلبان و تحول خواهان هر روز در جامعه بیشتر مطرح و مباحثه بر سر آن جدی تر می‌شود.

درست است که عملکرد دولت روحانی و جلب رضایت مردم، یا دقیق‌تر میزان کاهش یا افزایش نارضایتی‌های عمومی، می‌تواند نقش موثری در میزان مشارکت و عدم مشارکت مردم یا حتی تحریم این انتخابات‌ها، به ویژه انتخابات ریاست جمهوری، داشته باشد، اما به نظر می‌رسد که در شرایط کنونی مساله مهمتری ذهن فعالان سیاسی یا کنشگران اجتماعی را به خود جلب کرده است.

شاید بتوان گفت این مساله که به صورت یک «پرسش مبنایی» درآمده مهمترین دستاورد دو انتخابات پیشین بوده است. اگرچه در هر دو مورد اصلاح طلبان برنده اصلی انتخابات بودند، اما چون هم عملکرد رئیس جمهور و هم عملکرد فراکسیون امید در مجلس و حتی شوراهای شهر و روستا منطبق بر خواست‌ها و مطالبات مردم نبوده است و درنتیجه نارضایتی‌های عمومی و اعتراض‌های گسترده و همه گیرِ فزاینده در پی داشته، آن‌ها درعمل در جایگاه بازندگان اصلی نشسته‌اند.

«پرسش مبنایی» که رویکرد اصلاح‌طلبانه به مسائل سیاسی، نهاد قدرت و صندوق‌های رای را هم زیر سوال برده این است که «دستاورد» شما از انتخابات چه بوده؛ آیا پیروزی در این انتخابات‌ها «مؤثر» و «اثرگذار» بوده است؟

چون پاسخ جامعه و افکار عمومی عمدتا «منفی» است، نگاه جریان‌های سیاسی و اجتماعی هم در حال تغییر و دگرگونی است. به قول سعید حجاریان «همانگونه که در جمهوری اسلامی اگر آزادی بیان هم باشد، آزادی پس از بیان نیست؛ اگر انتخابات آزاد هم برگزار شود، اما پس از انتخاباتی وجود ندارد.»

به بیان دیگر، مردم در انتخابات شرکت می‌کنند، در شرایط نظارت استصوابی که چند رده از نمایندگان واقعی بالقوه رد صلاحیت شده‌اند، به ناچار بین بد و بدتر یکی را برمی گزینند، اما همین رده از نمایندگان منتخب نیز چون پس از انتخابات دست شان بسته است، درنتیجه بی اثر و غیرموثر هستند؛ در عمل تفاوتی هم بین رئیس جمهور و نماینده مجلس وجود ندارد، چون هیچکدام نمی‌توانند به وعده‌های انتخاباتی خود عمل یا به قول‌هایشان وفا کنند.

در حالی که در جمهوری اسلامی حرف اول و آخر را فردی می‌زند که از یک سو از چرخه ی انتخابات مردمی دور است و از سوی دیگر مسئولیت فراوان دارد، اما به هیچ وجه پاسخگوی گفتار و کردار خود نیست، درنتیجه رئیس دولت حداکثر ٢٠ درصد قدرت واقعی را در اختیار دارد و قوه مجریه در عمل “تعطیل” است و «غیرموثر»؛ همانگونه که با وجود ده‌ها نهاد موازی قانونگزار، قانونگریز، قانون شکن و از همه مهمتر مانع تصویب و اجرای قانون، قوه مقننه در حقیقت «غیرموثر» است و «بی‌خاصیت»!

با توجه به این نکات است که در شرایط موجود کشور، بیش از پیش، خودِ انتخابات و کارایی آن زیر سوال رفته است و مؤثر بودن آن در روند امور جامعه و تحقق آرزوهای ملت.

البته همیشه می‌توان مثال‌ها و مصداق‌هایی را بیان کرد که نشان دهد، گزینش روحانی به جای رئیسی؛ دوگانه شدن حاکمیت به جای حاکمیت یک دست؛ دست بالا را در مجلس داشتن، منافعی هم دربر دارد، اما پرسش بنیانی این است که این حد محدود از دستاوردها، آیا پاسخگوی توقع و مطالبات مردم و از همه مهمتر نیازهای کشور و شرایط روز ایران هست یا نیست.

از این رو، اگرچه تلاش برای حذف «نظارت استصوابی»، «برگزاری یک انتخابات آزاد، مستقل و منصفانه» امری لازم به نظر می‌رسد، اما مسلما کافی نیست. ضرورت‌های جامعه حکم می‌کند که اصلاح‌طلبان و تحول‌خواهان فراتر از این اهداف بیندیشند، از جمله به «پس از انتخابات» فکر کنند و «انتخابات مؤثر»، پیش از این که قافیه را بیش از این ببازند!