دویچه وله فارسی

تحریم‌های ایران تاثیراتی به‌ مراتب وسیع‌تر از محدوده جغرافیایی این کشور دارد. این تحریم‌ها می‌توانند بر مناسبات بازرگانی و اقتصادی ایران و همسایگانش، از جمله بر جمهوری‌های آذربایجان، گرجستان و ارمنستان نیز تاثیر بگذارند.

تحریم نفتی ایران از سوی ایالات متحده آمریکا، برای جمهوری‌های آسیای میانه عواقب و پیامد سنگینی ندارد. اما این تحریم‌ها آنجا که به داد و ستد گاز طبیعی مربوط شوند، می‌توانند بر اقتصاد این کشورها تاثیرات پیش‌بینی نشده‌ای داشته باشند.

سایت «اویل پرایس» روز ۱۹ آبان (۱۰ نوامبر) با انتشار گزارشی از منبع «یورو آسیا نت» به تاثیرات تحریم‌های نفت و گاز ایران بر جمهوری‌های آذربایجان، گرجستان و ارمنستان پرداخته است.

گفته می‌شود که در آستانه شروع تحریم‌های ایران از سوی آمریکا در روز ۵ نوامبر، جان بولتون، مشاور امنیت ملی کاخ سفید به این سه جمهوری سفر کرده بود تا با دادن تضمین درباره حمایت و پشتیبانی آمریکا، از نگرانی‌های مسئولان آن‌ها بکاهد. بر اساس اخبار منتشر شده، این سفر نتیجه روشنی در پی نداشته است.

نکته مهم و قابل توجه این است که این سه جمهوری، برخلاف ترکیه، جزوهشت کشوری که از مجازات‌ها معاف شده‌اند، نیستند.

جمهوری آذربایجان و تحریم‌ها

جمهوری آذربایجان یکی از مهم‌ترین صادرکنندگان نفت خام و گاز طبیعی است. اما این کشور نیز بخشی از نیازهای خود در مناطق مرزی را از طریق واردات گاز طبیعی از ایران تامین می‌کند.

افزون بر آن شماری از میدان‌های نفت و گاز در مرزهای مشترک دو کشور قرار دارند و بهره‌برداری  از این حوزه‌ها عملا بر  اساس همکاری بین جمهوری آذربایجان و ایران ممکن است. به عنوان نمونه، در همین رابطه موافقت‌نامه‌ای در ماه مارس امضا شده بود.

بهره‌برداری از برخی از این میدان‌ها می‌تواند در اثر تحریم‌های ایران به مخاطره افتد. این در حالی است که برخی از میدان‌های اصلی گاز طبیعی واقع در مرزهای مشترک، شامل تحریم‌های پیش بینی شده از سوی واشنگتن نمی‌شوند.

اهمیت میدان گازی شاه دنیز

یکی از این حوزه‌های گاز طبیعی، میدان گازی شاه دنیز است. بهره‌برداری از این میدان گازی با مشارکت بریتیش پترولیوم صورت می‌گیرد. اما آنچه می‌تواند مشکل ساز شود، سهم ده درصدی شرکت ملی نفت ایران در بهره‌برداری از این میدان گازی است.

اهمیت میدان گازی شاه دنیز محدود به آذربایجان و حتی آسیای میانه نمی‌شود. این میدان گازی برای ترکیه و همچنین برای اتحادیه اروپا نیز بسیار مهم است.

پروژه «کریدور گاز جنوب» که برنامه آن با پشتیبانی اتحادیه اروپا دنبال می‌شود، ناظر بر انتقال گاز این میدان به کشورهای اروپایی است. اروپا بر آن است تا با بهره‌گرفتن از امکانات مختلف، جایگزینی برای نفت و گاز روسیه بیابد و از این طریق از میزان وابستگی اقتصادی انرژی خود به روسیه بکاهد.

ایالات متحده آمریکا نیز در مجموع از سیاست کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه حمایت و پشتیبانی می‌کند. از این رو، در ماه اوت، یعنی سه ماه پیش از اجرا شدن فاز دوم تحریم‌های ایران، آمریکا پروژه “کریدور گاز جنوب” و همچنین بهره‌برداری از میدان گاز شاه دنیز را از مجازات‌های پیش بینی شده برای داد و ستد با ایران معاف کرد.

آذربایجان و سود و زیان‌تحریم‌ها

در مجموع، آذربایجان می‌بایست از تحریم‌های نفت و گاز ایران سود ببرد. سود جمهوری آذربایجان از سیاست‌های ناظر بر تحریم ایران بر دو رکن استوار است. نخست اینکه، این تحریم‌ها می‌توانند باعث افزایش بهای نفت شوند. موضوعی که آذربایجان از آن استقبال می‌کند. و دیگر اینکه، با افزایش تنش در آب‌های خلیج فارس، اهمیت انتقال نفت و گاز آذربایجان به دیگر کشورها افزایش می‌یابد.

باید خاطر نشان ساخت که افزایش بهای نفت می‌تواند به طور مستقیم باعث افزایش بهای گاز طبیعی شود و از این منظر نیز جمهوری آذربایجان منطقا نمی‌بایست از تحریم‌های ایران متضرر شود.

اما واردات گاز از ایران، موضوعی است که می‌تواند باعث نگرانی آذربایجان شود. به عنوان نمونه، موضوع تامین گاز مورد نیاز نخجوان. افزون بر آن، گاز ترکمنستان ظرف سال‌های گذشته از طریق ایران به آذربایجان منتقل می‌شد. آذربایجان نه تنها بخشی از نیازهای داخلی خود را از طریق این گاز تامین می‌کرد، بلکه بخش عمده این گاز را به گرجستان صادر می‌کرد.

ارزیابی‌ها از آن حکایت دارند که گرجستان در سال جاری حدود دو میلیارد و ۷۰۰ میلیون مترمکعب گاز از آذربایجان وارد کند. ابراهیم احمداوف، سخنگوی شرکت ملی نفت جمهوری آذربایجان به خبرنگار “یورو آسیا نت” گفته است که واردات گاز از ایران در سایه افزایش تولید داخلی متوقف شده است.

احمداوف گفته است که واردات گاز در ماه‌های تابستان با هدف ذخیره کردن در مخازن گاز صورت گرفته است. آذربایجان بر آن است تا در ماه‌های زمستان، همان گاز ذخیره شده را با بهایی بیشتر روانه بازار کند. بنا بر اظهارات او این منابع با ذخیره‌ای معادل سه میلیارد مترمکعب عملا امکان تامین نیازهای گرجستان را فراهم می‌کنند.

ارمنستان و تحریم‌های ایران

برخلاف دو جمهوری آذربایجان و گرجستان، پیامدهای تحریم‌های ایران می‌تواند برای ارمنستان سنگین باشد. ارمنستان با توجه به انزوای سیاسی و منطقه‌ای خود، برای تامین نیازهای کشور به نفت و گاز، از گزینه‌های زیادی برخوردار نیست.

منابع طبیعی تامین انرژی ارمنستان محدود هستند. این کشور تنها حدود ۴۰ درصد از نیازهای خود را از نیروگاه هسته‌ای “متسامور” تامین می‌کند و به این علت برای تامین نیازهای خود محتاج واردات نفت و گاز است.

بخش مهمی از نیازهای ارمنستان از طریق واردات گاز از روسیه تامین می‌شود. اما واردات گاز از ایران نیز سهم مهمی در تامین نیازهای این کشور دارد. به عنوان نمونه، ارمنستان در سال ۲۰۱۷ حدود ۴۰۰ میلیون مترمکعب گاز از ایران وارد کرد. حتی در اواخر سال ۲۰۱۷ دو کشور توافق کرده بودند که میزان صدور گاز ایران به این جمهوری حدود ۲۵ درصد افزایش یابد.

اکنون روشن نیست که آیا ارمنستان می‌تواند به علت تحریم‌ها هنوز بر روی گاز وارداتی خود از ایران حساب کند. روز ۶ نوامبر، یعنی فردای روز اجرای مرحله دوم تحریم‌های اقتصادی ایران، آنا ناقدالیان، وزیر امور خارجه ارمنستان در یک پست توییتری اعلام کرده بود که این کشور در حال بررسی پیامدهای تحریم‌ها بر اقتصاد خود است.

قطع واردات گاز از ایران می‌تواند منجر به وابستگی بیشتر ارمنستان به روسیه شود. این موضوع، امکان چانه‌زدن بر سر بهای گاز را محدود می‌کند.

در گذشته، شرکت «گازپروم» با بهره گرفتن از موقعیت انحصاری خود، بهای گاز صادراتی به ارمنستان را بارها افزایش داده بود و همین امر موجب ناخرسندی مقامات ارمنستان شده بود. واردات گاز از ایران می‌توانست، از موقعیت انحصاری “گازپروم” در تامین نیازهای ارمنستان بکاهد.