معنایِ بازگشت سپنتا نیکنام / احمد زیدآبادی

بازگشت سپنتا نیکنام عضو زرتشتی شورای شهر یزد به جمع اعضای این شورا، از نقطه نظر تأثیر عملی آن بر وضعیت عینی کشور شاید چندان شایان توجه نباشد؛ اما از حیث معنایی و مفهومی به نظرم تحول بسیار بزرگی به شمار می‌رود.

بازگشت سپنتا نیکنام عضو زرتشتی شورای شهر یزد به جمع اعضای این شورا، از نقطه نظر تأثیر عملی آن بر وضعیت عینی کشور شاید چندان شایان توجه نباشد؛ اما از حیث معنایی و مفهومی به نظرم تحول بسیار بزرگی به شمار می‌رود.

نمی‌دانم اعضای مجمع تشخیص مصلحت تا چه اندازه از ماهیت تصمیم خود برای بازگشت سپنتا به شورای شهر و تبعات این تصمیم به لحاظ مفهومی آگاه بوده‌اند؛ اما در هر صورت، گام عملی کوچک و گام مفهومی بزرگی در جهت درست برداشته‌اند.

واقعیت این است که آنچه شیخ احمد جنتی و همفکرانش در شورای نگهبان، در مورد تعارض بین فقه و حضور آقای نیکنام در شورای شهر یزد مطرح می‌کردند؛ بر اساس چارچوب فقه مصطلح در حوزه‌ها درست بود و آن دسته از کسانی هم که در صدد برآمدند تا حضور او را با فقه سازگار نشان دهند؛ چندان موفق به این کار نشدند.

در حقیقت دستگاه فقهی شیعه، چند صد سال است که چارچوب نظری خود را حفظ کرده و در این مدت تکانی نخورده است. با وجود این، عده‌ای از فقیهان اصرار دارند که با حفظ همان چارچوب حکومت کنند و وارد موضوعات بغرنج سیاسی عصر حاضر شوند؛ اما نتیجۀ کارشان از اخراج سپنتا نیکنام از شورای شهر یزد بهتر در نمی‌آید!

آیت الله خمینی به دلیل حضورش در رأس قدرت، زودتر از دیگران به ناتوانی‌های فقه مصطلح واقف شد و از همین رو، از زوایه‌ای مناقشه‌برانگیز برای حل مشکلاتِ عینی پیش رویِ حکومت، نظراتی مطرح کرد که در یک فضای آزاد گفتگو شاید می‌توانست در فهم وضعیت فقه و رابطه‌اش با حکومت‌داری در عصر جدید بی‌تأثیر نباشد؛ اما بحث های مورد نظر او با فوت‌اش به فراموشی سپرده شد.

در واقع، سیاست در عصر جدید بر مفهوم ملت - دولت استوار است و این مفهوم الزمات ویژه و گریزناپذیر خود را دارد؛ اما فقه شیعه دستاورد دوران پیش از شکل‌گیری ملت - دولت است و عملاً نه با این مفهوم سازگار شده و نه حتی حاضر به رویارویی عیان و علنی با آن است.

فقه در بهترین حالت دستورالعمل‌هایی برای زندگی مؤمنان است؛ یعنی همان‌ها که امت را تشکیل می‌دهند. اینک اما روی کرۀ زمین حدود ۲۰۰ ملت - دولت شکل گرفته که یکی از آنها هم کشور ایران است. دولت - ملت بر مفهوم برابری کامل اتباع صرف نظر از نوع دین و اعتقاد آنها استوار است و بدون گردن نهادن به این حقوق برابر، ملت - دولت بنیاد مفهومی خود را از دست می‌دهد.

به هر حال، تصمیم مجمع تشخیص مصلحت برای بازگشت سپنتا نیکنام به شورای شهر یزد فاصله‌گیری و در واقع عدول از دستگاه نظری فقه و یک قدم نزدیک شدن به مبنای ملت - دولت است. از این نوع عدول‌ها پیش از این هم در مواردی صورت گرفته است، اما با توجه به مناقشه‌ای که ماجرای سپنتا برانگیخت؛ رأی به بازگشت او چشمگیرتر است.

این جنس بحث‌ها که به نظرم بخشی از نسل قدیم و جدید التفاتی به آن ندارند؛ برای فهم معضلات تاریخی کشور ما و گذر آگاهانه از آنها بسیار ضروری است و من به سهم خود در کتاب مختصری که به امید خدا با مانعی برای انتشار روبرو نشود؛ آنها را در حد توان خود بازشکافته‌ام. اگر کتاب منتشر شود؛ به این بحث بسیار بیش از این اشارات خواهم پرداخت.

  نظر خوانندگان:

---

ا

■ عضای مجمع تشخیص مصلحت به بازگشت آقای سپنتا که زرتشتی هستند به شورای شهر یزد رای مثبت داده اند.  آقای زید آبادی در  این مقاله  آن را گام عملی کوچک و گام مفهومی بزرگی مینامند. در اینکه این رای مثبت گام عملی کوچکی است با احمد زید آبادی موافقم، اما درباره اینکه این رای مثبت گام مفهومی بزرگی است با ایشان هم عقیده نیستم. اگر مجمع تشخیص مصلحت به آزادی حجاب رای مثبت میداد میشد ان رای را گام مفهومی بزرگی دانست. اقلیتهای زرتشتی و مسیحی و کلیمی در انتخابات مجلس شورای اسلامی شرکت میکنند و به آنجا نمایندگان خودشان را هم میفرستند. شرکت یک زرتشتی در شورای شهر در واقع ادامه همان قضیه است. ما در اسلام نه مجلس داریم و نه رئیس جمهور و نه شورای شهر. اینها ملحقات و اضافاتی هستند که به فقیهان سنتی تحمیل شده اند. به هر حال رای مثبت به آقای سپنتا برای حضور در شورای شهر گام مفهومی چندان بزرگی بنظر نمیرسد. اگر چه این رای به هر حال سوراخی است که در سد شورای نگهبان اتفاق افتاده. کافی است که آقای جنتی یا یکی دیگر انگشتش را در این سوراخ بگذارد تا بزرگتر نشود.
مفاهیمی که حتی به پای مفاهیم جاری و متداول در زندگی روزمره مردم نمیرسند را نمیشود مفاهیم بزرگ نامید. مفاهیم وقتی بزرگ و مهم هستند که راه آینده را باز میکنند. این مفاهیم به سرعت آتش در خرمن جامعه میافتند و به استدلالها و نتیجه گیریها جهت میدهند. به اصطلاح معروف آنها «پارادایم» تاسیس میکنند.
اما وقتی درباره بزرگی و یا کوچکی چیزی صحبت میکنیم لازم است منظورمان را کمی روشنتر بنویسیم. کوچکی و بزرگی، مفاهیم نسبی هستند و در مقایسه چیزی با چیز دیگری معنا پیدا میکنند. ارتفاع برج ایفل در مقایسه با طول قد من بزرگ است، اما در مقایسه با قله دماوند کوچک است. رای مثبت به حضور آقای سپنتا در شورای شهر چرا گام مفهومی بزرگی است؟ در مقایسه با کدام مفهوم، این مفهوم بزرگ است؟ این رای مثبت ممکن است برای مجمع تشخیص مصلحت و برای شورای نگهبان گام مفهومی بزرگی بوده باشد، اما در مقایسه با مسایل حاد جامعه و رشد اجتماعی و فرهنگی جوانان و تلقی آنها از زندگی و نگاهشان به فرهنگ و هنر و دین، گام مفهومی بزرگی بنظر نمیرسد.

---