شنبه ۱ ارديبهشت ۱۴۰۳ -
Saturday 20 April 2024
|
صادق ملکی، کارشناس و تحلیلگر ارشد سیاسی
دیپلماسی ایرانی: جنگها به یکباره آغاز نمیگردد. در دنیایی که برای کنترل بحرانها و... تلاش میشود نظامیان صدای سیاسی نداشته باشند، زبان دیپلماسی زبان تهدید میگردد. وزیر خارجه دولتی که تدبیر، نقطه امید آن است، با زبانی سخن میگوید که بیش از امید، بیم را در ذهنها متبادر مینماید. دو ادبیات بکار گرفته شده توسط ظریف در بیانیه سالگرد منا و مقاله نیویورک تایمز چندان با رسالت وزارت خارجه و مضاعف بر آن در راستای تنش زدایی دولت تدبیر و امید نبوده و نیست.
با وجود انقلاب اسلامی و هزینههای پرداختی ایران برای وحدت میان مسلمانمان، شیعه کماکان از یک تنهایی و غربت تاریخی رنج برده و میبرد. اندیشه وهابی اگرچه اندیشه غالب جهان اهل تسنن نیست، اما هنگامی که در تقابل با ایران شیعی میایستاد، حتی ترکیه سکولار نیز در کنار آن قرار میگیرد. ما نمیتوانیم دنیا را با عینک خود و یا منطبق با آرزوهای خویش تحلیل و قضاوت نمایم. نباید دلخوش به عدم استحکام نظام عربستان بود. رژیم آل سعود در حال حاضر قدیمی ترین نظام سیاسی منطقه بوده و در نگاه کلان پیوندهای قوی با غرب به ویژه آمریکا بر مبنای و ملاحطات متقابل داشته و در عین حال روابطی عمیق با دنیای اسلام داشته و دارد. نگاه ما به این نظام چهرهای ارتجاعی را به تصویر میکشد و نگاه سعودی از ایران نیز نظامی را به تصویر میکشد که تلاش دارد با نفوذ سیاسی عرصه را بر اسلام تسنن تنگ نماید.
تصویرهای ذهنی حاصل برداشتهایی است که ما کار چندانی در تغییر آن نمیتوانیم انجام دهیم. با این وجود باید از جایی شروع کرد و اگر زمینهای نیست، بستری برای تغییر ذهنیتها فراهم ساخت. بحرانها فرصتی است که هنر سیاست و سیاستمداران به هنگام آن، باید تبلور یابد. فضای روابط میان تهران و ریاض به اندازهای بحرانی است که سخن گفتن از ضرورت کاهش بحران با سعودی سخت و شاید برای طراح آن هزینه داشته باشد. اما هر کس که دغدغه اسلامی و ملی دارد باید راهکار کاستن از این دغدغهها را از نگاه خود بیان نماید تا راهنمایی برای انتخاب باشد.
نه ایران و نه عربستان نمیتوانند جغرافیا و ماهیت غالب شیعی و وهابی خود را تغییر دهند. از این منظر و با توجه به همسایگی و الزامات فراوان ناشی از آن، ترمیم روابط تهران و ریاض یک ضرورت دو طرفه بوده و باید از دغدغههای عرصه سیاست خارجی ایران و عربستان باشد. در سخت ترین شرایط نیز، باید برای شروع، نقطه آغازی ساخت. توجه داشته باشیم بذر پایان جنگ سرد میان مسکو و واشنگتن در اوج جنگ سرد و لفاظیهای آن پاشیده شد.
یادمان نرود ضرورتهای مترتب بر منافع ملی با وجود آنکه امام گفته بود اگر از صدام بگذرم، از آل سعود نخواهم گذشت، با اعمال مدیریت مبتنی بر حل بحران، توانست روابط ایران و عربستان را نه تنها ترمیم کرده بلکه آن را نماد دو بال اسلام بنماید. امروز هرچند شرایط تغییر کرده و سخت تر شده است، اما باید تلاش کرد ایران و عربستان نه دو بال اسلام، بلکه دو خصم درون اسلامی نشوند.
ایران و عربستان دو واقعیت ژئوپلیتیک و تاثیرگذار منطقه و به تعبیر کلان، جهان اسلام هستند و خواهند بود. تغییر ساختاری این معادله در دست هیچ یک از این دو نیست اما میتوان از نیروی هر یک برای تضعیف دیگری و در نگاه وسیع تر جهان اسلام سود جست. اگر این درک را بتوان درد مشترک کرد و به این نتیجه رسید که با گفت وگو میتوان به راه حلهای بهتر رسید، آن گاه میتوان به استقرار آرامش در منطقه کمک کرده و صلح را جایگزین جنگ ویرانگر در منطقه کرد.
ادبیات سلحشورانه جایی در صحنه سیاست و خصوصا در سیاست خارجی ندارد. در عرصه سیاست، توان و مساعی را باید در تبدیل دشمن به رقیب و رقیب را به همکار به کار گرفت. تخریب، کاری ساده و کم هزینه است. سازندگی و به کارگیری سیاست ایجابی، صبر و تدبیر میخواهد. میدان عمل دولت تدبیر و امید تنها حوزه سیاست داخلی نیست و در سیاست خارجی نیز منحصر به موضوع هستهای نمیشود.
ایران در ارتباط با همسایگان، جدیترین مشکل را با عربستان دارد. این مشکلی است که قابلیت گسترش درون و برون مرزی دارد. اگر توانستیم با آمریکا مذاکره کنیم، در تکمیل آن میتوان در منطقه نیز با عربستان گفت وگو کرد. نباید اجازه داد در سرزمین مسلمانان، بیگانگان مدیریت جنگ کنند. ذهنیت مبتنی بر مذهب، اگر تحریک برای جنگ مذهبی نباشد، نهادینه نمودن صفبندیها و سیاستگذاریها بر مبنای مذهب میباشد.
ضروری است بدانیم بعضا هدف ایجاد درگیریهای کوچک، مقدمهسازی برای درگیریهای بزرگ و تغییرات وسیع است. جنگ امروز در خاورمیانه یک جنگ داخلی است و هر کس روایت خاص خود از جنگ را دارد. جنگها به طور کلی کمتر پیروز دارند و جنگ داخلی هیچ پیروزی ندارد. در جنگهای درون تمدنی و در نگاه دو طرف جنگ، کشتههای تشییع شده در تابوتها همه شهیدند و ... در حالی که سخت است بتوان عنوان کشتههای درون تابوت را نام شهید داد. شاید همین نکته کافی باشد برای آنکه به جای فریاد جنگ، سرود صلح سر داد. برای رسیدن به صلح، باید روایتها را به هم نزدیک کرد. احترام به حقوق متقابل در تعریف منافع و حوزههای نفوذ، هموارکننده دور شدن از سیاست تقابلی و نزدیک شدن به نگاه تعاملی است. برای تغییر میدان جنگ به صحنه صلح، باید نگاهها و ذهنیتها را تغییر داد و به نقطه تعادل رسید. با نگاههای متخاصمی که یکی ظهور داعش را حاصل وهابیت و دیگری حاصل بی توجهی به سنیها میداند، نمیتواند پل صلح ساخت.
در حال حاضر که رویه و صفبندی فعلی در روابط ایران و عربستان، چشم انداز تیره و تاری را نشان میدهد، باید با دوراندیشی راهی یافت و اگر راهی نیست، راهی ساخت. نباید به گزینه جنگ فرصت ظهور داده و به نقطه بدون بازگشت رسید. جنگ و صلح مسیر دوطرفه است. همان گونه که هیچ جنگی به یکباره آغاز نمیشود، صلح نیز به یکباره آغاز نمیشود. در روزهایی که زبان تهدید و جنگ زبان مسلط شده است، هر چند سخن گفتن از صلح دشوار باشد باز برای دور شدن از سایه شوم جنگ باید از صلح گفت و نباید میدان سیاست را آلوده به رجز و حماسه کرد. بزرگی و غرور ملی ایرانیان، حاصل فداکاریهای طولانی بوده و باید با بکارگیری سه عنصر عزت، مصلحت و حکمت، آن را پاسداری کرد.
| |||||||
ايران امروز
(نشريه خبری سياسی الکترونیک)
«ايران امروز» از انتشار مقالاتی كه به ديگر سايتها و نشريات نيز ارسال میشوند معذور است. استفاده از مطالب «ايران امروز» تنها با ذكر منبع و نام نويسنده يا مترجم مجاز است.
Iran Emrooz©1998-2024
|