جمعه ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ -
Friday 29 March 2024
|
خبر آنلاین / دکتر افشار سلیمانی
مسکو با قرار گرفتن در پشت صحنه درگیریها و کانون های بحران در محیط پیرامونی خود چند هدف را پیگیری می کند.
ظرف دو روز گذشته با نقض آتش بس از سوی نیروهای نظامی ارمنستان برای نخستین بار درطول ۲۲ سال پس از آغاز آتش بس مورد توافق بیشکک، حجم درگیرها گسترده تر و میزان تلفات ناشی ازآن بیشتر از نقض آتش بسهای متناوب پیشین شده است. این درگیری در شرایطی رخ داده است که روسیه بخش عمدهای از توان هوایی خود را از سوریه خارج ساخته، مذاکرات صلح سوریه با یک گام به پیش، چند گام به پس ادامه دارد.
رئیس جمهور آذربایجان پس از چندسال برای شرکت در نشست امنیت هستهای به آمریکا دعوت و با مقامات آمریکایی دیدار نموده است. بحران در اوکراین با دخالت روسیه کم وبیش ادامه دارد. مناطق اشغالی گرجستان (آبخازیا و اوستیای جنوبی به ظاهر مستقل شده) توسط روسیه کماکان بلاتکلیف است و تنش در روابط ترکیه و روسیه پس از سقوط جنگنده روسی توسط جنگنده ترکیه به قوت خود باقیست.
آخرین اخبار حاکی از آن است که طبق اظهارات رئیس جمهوری ارمنستان ۱۸ سرباز ارمنی به دست نیروهای جمهوری آذربایجان کشته شدهاند. در مقابل، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان نیز در بیانیه ای اعلام کرد، ۱۲ سرباز این کشور به دست نیروهای ارمنستان کشته شدهاند. این بیانیه همچنین از تصرف ۲ ارتفاع راهبردی و یک روستا در منطقه قره باغ از سوی نیروهای جمهوری آذربایجان خبر داد.
در همین راستا و با ادامه تنشها، گروه مینسک وابسته به سازمان امنیت و همکاری اروپا با ابراز نگرانی از افزایش تنشها میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان، خواستار توقف درگیری نظامی دو کشور در منطقه قره باغ شده است. روسای گروه مینسک با انتشار بیانیهای مشترک، استفاده از زور در منطقه قره باغ را به شدت محکوم و از کشته شدن انسانها، از جمله افراد غیرمسلح در این منطقه ابراز تاسف کردند.
در بیانیه مشترک سران گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا شامل روسیه، فرانسه و آمریکا درباره درگیری اخیر جمهوری آذربایجان و ارمنستان در منطقه قره باغ آمده است: «سران گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا از اخبار مربوط به نقض عمده آتش بس در منطقه قره باغ که در نقاط حائل رخ داده، به شدت نگران شدهاند».
از آنجا که روسیه نقش اصلی را در اشغال بیست درصد اراضی آذربایجان و حفظ وضع موجود ایفا کرده است، میتوان تصور کرد که نقض آتش بس در برخی جبهه های منطقه قره باغ و وقوع درگیری شدید دراین منطقه، با تحریک ارمنستان از سوی روسیه صورت میگیرد. درواقع کرملین از ارمنستان و اراضی اشغالی آذربایجان و ارامنه قره باغ در طول ۲۵ سال اخیر به عنوان ابزاری برای حفظ و تقویت حضور خود در قفقاز جنوبی استفاده کرده است.
در مقطع کنونی به دلیل همراهی باکو با آنکارا پس از سقوط جنگندهاش توسط ترکیه و سفر اخیر الهام علیف به ترکیه متعاقب به تاخیر افتادن دیدار اردوغان از باکو در پی انفجارهای اخیر در آنکارا و مناطق کردنشین ترکیه، مسکو با قرارگرفتن در پشت صحنه این درگیریها چند هدف را پی گرفته است:
از یکسو قصد تذکر به باکو را دارد تا در شرایط تنش میان روسیه و ترکیه به سوی ترکیه نرود.
از سوی دیگر در شرایطی بخش مهمی از توان هوایی خود را از سوریه خارج نموده، برخورداری از اهرم قره باغ را به رخ غرب و ترکیه بکشد و از دیگر سو به آذربایجان این پیام را بدهد که در صورت عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا میتواند زمینه آزادسازی بخش عمدهای از اراضی اشغال شده این کشور توسط ارمنستان را فراهم کند و درغیر اینصورت میتواند به روند تشدید بحران کمک کند.
لازم به ذکراست که پس از تحریم ترکیه توسط روسیه، باکو امکان استفاده از مسیر زمینی و دریایی خود را برای تریلرهای ترکیهای جهت رسیدن به آسیای مرکزی تسهیل کرده بود که این امر نیز موجب ناخرسندی کرملین شده بود. ترکها از مسیر گرجستان، آذربایجان و دریای خزر راهی آسیای میانه شدند، پیشتر ناتو نیز از این مسیر استفاده کرده بود، در مجموع روسیه از همگرایی آذربایجان با غرب خشنود نیست.
واقعیت این است که روسیه در عالم همسایگی در اکثر مناطق شوروی سابق نقاط بحرانزا ایجاد کرده و از آنها بهره برداری میکند. البته اگر باکو و دیگر کشورهای مشترک المنافع رویکرد روسگرایانه اتخاذ کنند مسکو دست از بحرانزایی برخواهد داشت.
مسکو از سال ۲۰۰۸ نیز برای گرجستان هم مشکل آبخازیا و اوستیای جنوبی را ایجاد نموده و این مناطق را تحت بازی استقلال خواهانه آنها اعلام نشده به خاک روسیه ملحق کرده است. در ملداوی هم بحران منطقه دنیستر و برای اوکراین هم کریمه و شرق اوکراین را ایجاد کرده است. مسکو از این کشورها میخواهد وارد اتحادیه اقتصادی اورآسیا که نوعی شبه شوروی است شوند ولی این کشورها امتناع میکنند و اکثرآنها مسیر همگرایی با غرب وساختارهای سیاسی و اقتصادی وابسته به آن را پی میگیرند.
از دلایل دیگری که برای تنش کنونی درمنطقه پیرامونی قره باغ میتوان برشمرد این است که روسیه از ارمنستان علیه ترکیه استفاده میکند و ارمنیهای سوریه و نیروهای پ.ک.ک را در قره باغ اسکان میدهد و از آنها علیه ترکیه بهره برداری میکند.
درگیریها تا چه زمانی ادامه دارد؟
به نظر میرسد درگیرهای اخیر در جبهههای منطقه قره باغ به درازا نخواهد کشید؛ زیرا براساس آتش بس سال ۱۹۹۴ که سندش با همکاری گروه مینسک در بیشکک امضا شد، بحران قره باغ باید توسط این گروه وبا همکاری طرفین درگیر حل و فصل شود.
از سوی دیگر این بحران، به کارت بازی قدرتهای بزرگ تبدیل شده لذا روسیه هم که خود موجد آن است، دنبال سهم خود است و قرار نیست آذربایجان به پیروزیهای موثری که منجر به آزاد سازی ۲۰ درصد خاک اشغال شدهاش گردد دست پیدا کند.
از طرفی بازی جدید روسیه در قرهباغ از باب تنش موجود میان روسیه و ترکیه هم قابل توجه است. لذا در شرایطی که روسیه دراین راستا به ارمنستان نیاز دارد موجب ناخرسندی این کشور نمیشود. البته از آنجا که روسیه آماده است در صورت عضویت آذربایجان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، در زمینه بازگشت بخشی زیادی از اراضی اشغال شده این کشور غیر از قره باغ کوهستانی و لاچین به آذربایجان مساعدت کند، محتمل است در این بازی این هدف را نیز مد نظر داشته باشد.
اما در این میان واکنشهای اعمالی و نه اعلامی آمریکا و اروپا درشرایط جدید از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود.
طبق معمول گذشته ترکیه درقبال درگیرهای دو روز اخیر به صورت آشکار از آذربایجان حمایت کرد و روابط عمیق دو کشور گویای علت چنین حمایتی است. هرچند که بعید به نظرمیرسد این حمایتها منجر به اقدام نظامی علیه ارمنستان به نفع آذربایجان گردد.
حمایت تلویحی باکو از آنکارا در قبال تنش با مسکو نیز حاکی از روابط نزدیک باکو -آنکاراست. البته انگیزه سیاسی باکو در محور های اقتصادی نمود دارد و اساساً روابط ترکیه و آذربایجان قابل مقایسه با روابط این کشور با روسیه نیست. آذربایجان ترکیه را متحد استراتژیک خود میداند و در همه زمینهها از جمله نظامی و امنیتی با این کشور همکاری موثر دارد. در حالیکه با روسیه مجبور به داشتن روابط است، در آذربابجان اکثریت مردم و مسئولان، روسیه را مسبب اصلی اشغال خاکشان توسط ارمنستان میدانند.
الهام علیف در ماجرای گولنیستها در دسامبر۲۰۱۳ و پس از آن در تصفیه افراد وابسته به گولن با اردوغان کاملا همکاری کرد و در موضوع سوریه موضع بینابینی اتخاذ کرد. به هرحال وزن آذربایجان اقتضا میکند که محتاطانه رفتار کند اما این به معنی دور بودن از ترکیه و تمایل به سوی رقبای ترکیه از جمله روسیه نیست. ترکیه هم صراحتا از مواضع باکو در قبال اشغال اراضیاش حمایت میکند و برقراری روابط با ارمنستان را منوط به حل بحران قره باغ به نفع آذربایجان کرده است؛ هرچند که ترکیه با ارمنستان در رابطه با ادعای نسل کشی ارامنه توسط عثمانیها در آوریل ۱۹۱۵ و ادعای ارضی ارمنستان بر آغری داغ ترکیه مشکل دارند ولی ترکیه به خوبی در آذربایجان جا انداخته که حامی این کشور است.
برآیند
روند تحولات پساشوروی و رفتارهای مسکو حکایت از آن دارد که اقدامات سلبی روسیه در کشورهای پیرامون نخواهد توانست موجب احیای مجموعهای شبیه اتحاد شوروی سابق گردد. اتحادیه اقتصادی اورآسیا نیز که در همین راستا از سوی پوتین راه اندازی شده و در قفقاز جنوبی تنها ارمنستان جبرا به عضویت آن درآمده، به دلایل متعدد اقتصادی، سیاسی و بینالمللی نخواهد توانست به سرانجام نهایی برسد.
تلاشهای سلبی روسیه در منطقه نیز صرفا هزینههای زیادی برروسیه تحمیل میکند و دستاورد مورد انتظار مسکو را دربر نداشته و لذا روسیه مجبور است درحد توان خود و با درنظر داشتن مشکلات داخلیاش دست به اقدامات ایجابی در منطقه بزند تا بتواند به سهمی که شایسته آنست نایل گردد.
اگر مسکو آتشهایی که در کشورهای پیرامون از جمله در آذربایجان، گرجستان، اوکراین، برافروخته، مهار نکند، درآینده شاهد سرایت شعلههای این آتشها به درون روسیه که بستر تاریخی و آتش زیرخاکستر آن در قفقاز شمالی و درمناطق مسلمان نشین چچن، اینگوش، داغستان و ... وجود دارد، سرایت خواهد کرد که میتواند تبعات جبران ناپذیری برای این کشور در پی داشته باشد.
| |||||||
ايران امروز
(نشريه خبری سياسی الکترونیک)
«ايران امروز» از انتشار مقالاتی كه به ديگر سايتها و نشريات نيز ارسال میشوند معذور است. استفاده از مطالب «ايران امروز» تنها با ذكر منبع و نام نويسنده يا مترجم مجاز است.
Iran Emrooz©1998-2024
|