۲۰ بهمن ۱۳۹۴— رد صلاحیتهای خودسرانه و گسترده نامزدهای میانه‌رو در انتخابات پیش رو در ایران توسط نهادهای تندرو که فرآیند تایید صلاحیتها را کنترل می‌کنند، حق دسترسی به انتخابات آزاد و عادلانه را از ایرانیان سلب می‌کند.

شورای نگهبان، نهادی که مسئول بررسی صلاحیت کلیه نامزدهای انتخاباتی جمهوری اسلامی است، در فرآیندی که کاملا فاقد شفافیت یا پاسخگویی است، اکثرنامزدهای اصلاح طلب و میانه رو را در انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری، که مسئولیت انتخاب رهبر آینده کشور را داراست، رد کرده است.

هادی قائمی، مدیر اجرایی کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران گفت: «این رد صلاحیت‌ها وضعیتی را پیش می‌آورد که در آن رقابت میان نامزدها ویا امکان انتخاب در میان رای دهندگان بسیار کم است.» وی افزود: «انتخابات در چنین شرایطی تنها در میان کاندیداهایی است که مورد قبول حاکمیت است و این تقلیل مفهوم و معنی مردم در فرآیند انتخابات و فریبکاری در به بازی گرفتن مفاهیم دموکراتیک است.»

قائمی افزود: «چینش هدفمند کاندیداهای مجلس، به نوعی تقلب در نتیجه انتخابات است. با تقلب در انتخابات برای تضمین پرکردن کرسی‌ها تنها توسط تندروها، آنها در حال صحنه‌آرایی برای مجلسی هستند که مشروعیت داخلی آن بسیار کم خواهد بود.»

در حالی که ظرف چند هفته گذشته اعتراضات شدید توسط شهروندان، روحانیون بلندپایه، رهبران اصلاح‌طلب، و حتی رییس جمهوری ایران حسن روحانی علیه رد صلاحیت ها در ایران باعث شد تا شورای نگهبان تصمیم خود در مورد برخی رد صلاحیتها تغییر دهد، صلاحیت در حدود ۴۰ درصد متقاضیان، که بسیاری از آنها اصلاح‌طلب و یا میانه رو بودند، توسط شورا رد شد. تمام نامزدهای رد صلاحیت شده از مرحله تایید صلاحیت توسط وزارت کشور با موفقیت گذر کرده بودند.

فرآیند رد صلاحیت‌ها نشان می‌دهد که پایگاه اجتماعی تندروها هر روز به نحو بی‌سابقه‌ای کوچکتر می‌شود. چرا که متقاضیان رد صلاحیت شده از میان مخالفان، کنشگران، سکولارها و سایر گروه‌هایی که ممکن است به صورت مستقیم حکومت روحانیون را به چالش بکشند، نیستند بلکه آنها از میان خودی های وفادار، مدیران با سابقه، شخصیت‌های شناخته شده و قدیمی جمهوری اسلامی ایران، و روحانیون عالیرتبه هستند.

از نظر شورای نگهبان، وفاداری این افراد به گروه محدودی از مقامات فوق محافظه کار، که بسیاری آنها را مرتجع می‌دانند، به رهبری علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، مورد شک قرار گرفته است و تمایل این افراد به مشارکت با جناح های معتدل تر و عملگراتر موجب رد شدن آنها توسط شورای نگهبان شده است.

در یک سخنرانی برای مقامات دولتی در تاریخ اول بهمن ماه سال جاری، رییس جمهور ایران حسن روحانی مستقیما رد صلاحیت‌های شورای نگهبان را با کلماتی انتقادآمیز به چالش کشید و گفت که مجلس «خانه ملت است؛ نه خانه یک جناح» و انتخابات «بدون رقابت» بی معناست. وی گفت: «همه باید بیایند پای صندوق، اگر کسی با نظام مسئله دارد او هم بیاید، همه باید پای صندوق بیایند اما زمانی که ما شور و حرارت ایجاد کنیم، اگر یک جناح هست خب نیاز به انتخابات نیست همان ها دوباره تشریف ببرند.» وی تاکید کرد: «هیچ مقامی بدون رای مستقیم و غیرمستقیم مردم مشروع نیست.»

در نامه‌ای که در تاریخ ۱۹ بهمن ماه سال جاری خطاب به رییس جمهور روحانی منتشر شد، قریب به ۳۰۰ تن از دانشگاهیان برجسته و اساتید دانشگاههای ایران نگرانی عمیق خویش نسبت به «رد صلاحیت گسترده نامزدها» ابراز کردند. این دانشگاهیان در نامه خود هشدار دادند، «تحت چنین شرائطی، عدم برگزاری چنین انتخاباتی بر انجام آن ارجحیت خواهد داشت.»

هادی قائمی گفت: «جمهوری اسلامی ایران همواره در مورد اعتبار دموکراتیک خود و انتخابات منظمش داد سخن سر می‌دهد، اما از هردو استفاده می‌کند تا نظام سرکوبگر سیاسی و اجتماعی خود را مشروعیت بخشد.» وی افزود: «اما دستچین کردن نامزدها و مهندسی کردن نتایج انتخابات ربطی با دموکراسی ندارد و تنها به مشروعیت بخشیدن به خاموش کردن مخالفان ارتباط دارد.»

به علاوه، فرآیند رد صلاحیتها همراه با فقدان خیره کننده شفافیت همراه بوده است.

یک فرآیند دومرحله‌ای برای تایید صلاحیت نامزدان انتخابات مجلس شورای اسلامی وجود دارد. متقاضیان باید اول در وزارت کشور ثبت نام کنند. از ۱۲,۱۲۳ داوطلبی که ثبت نام کردند، وزارت کشور تنها ۸۱۴ نفر از آنها را براساس شرایطی مانند پرونده های حقوقی در جریان و یا تحقیقات پلیس رد صلاحیت کرد. چهار سازمان جداگانه باید یک متقاضی انتخابات را تایید کنند تا بتواند از فرآیند تعیین صلاحیت وزارت کشور عبور کند.

وزارت کشور سپس همه تقاضاها، چه آنها که مورد تاییدش واقع شدند و چه آنها که نشدند را برای تعیین صلاحیت به شورای نگهبان میفرستد. سید حسین مرعشی، عضو شورای سیاستگذاری اصلاح‌طلبان در تاریخ ۲۷ دیماه سال جاری به خبرگزاری کار ایران، ایلنا گفت که این پایین ترین تعداد تایید صلاحیت در تاریخ انتخابات مجلس شورای اسلامی است.

بنابراین ۶۰ درصد متقاضیان از دور اول حذف شدند و ۹۹ درصد اصلاح طلبان رد صلاحیت شدند.

در میان متقاضیان رد صلاحیت شده، ۳,۶۳۷ نفر آنها بنا به اظهارات نجات الله ابراهیمیان، سخنگوی شورای نگهبان درگفتگو با خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در تاریخ ۲۱ بهمن، به این دلیل رد صلاحیت شدند که «“با توجه به فرصت کمی که داشتیم احراز صلاحیتشان با توجه به مستندات پرونده‌شان ممکن نبود.»

به عبارت دیگر، هیچ مدارکی برای اثبات دلایل رد صلاحیت آنها ارائه نشده بود. شایان ذکر است که تقاضای شرکت در انتخابات اصلاح طلبان، که همگی توسط وزارت کشور مورد تایید قرار گرفته بودند، بدون تناسب در بخش «کمبود وقت» شورای نگهبان قرار گرفتند.

در یک جلسه استانی نماز در استان مرکزی در تاریخ ۲۸ دی‌ماه آیت الله دری نجف آبادی وزیر اسبق اطلاعات گفت: «این کلمه احراز نشده است یعنی چه؟ و آن هم یکی دو نفر نیستند که، ۴۰ درصد احراز نشده است.»

رییس جمهور اسبق و رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام اکبر هاشمی رفسنجانی نیز از این فرآیند به شدت انتقاد کرد: «قبول دارم که نمی‌شود ۱۲ هزار نفر برای مجلس ثبت نام کنند و همه با هم در انتخابات به رقابت بپردازند، اما راهش این است که پیش از انتخابات قانونی بگذاریم و بگوییم کسانی که می‌خواهند نامزد شوند، باید یک سری شرایط…داشته باشند…نباید بگذاریم ثبت نام کنند و فرصت برای بررسی پرونده‌شان نداشته باشیم و پرونده آنها را بررسی نکنیم و در نهایت بگوییم صلاحیت آنها احراز نشده است. چنین روشی، راه و شیوه درستی نیست.»

دومین مرحله تایید صلاحیت شورای نگهبان که اینک در جریان است و پس از اعتراضات در پی رد صلاحیت ها صورت میگیرد، تنها کمی بهتر از قبل است. در زمان نگارش این بیانیه، شورای نگهبان رد صلاحیت ۵۵ درصد از متقاضیانی که از مرحله تایید صلاحیت وزارت کشور گذشته بودند را مجددا تایید کرده است.

تفاوت بین بررسی صلاحیت ها در وزارت کشور و شورای نگهبان بیانگر عدم شفافیت فرآیند انتخابات در ایران است. بررسی وزارت کشور توسط چندین نهاد نظارت می‌شود  و از فرآیند روشنی مبتنی بر مسایل قضایی و انتظامی برخوردار است. بررسی شورای نگهبان مبتنی بر شرایطی مانند التزام به ولی فقیه یا التزام به اسلام است—شرایطی که به صورت ماهوی ذهنی و غیرشفاف هستند و غیرممکن است که بتوان آنها را قاطعانه تشخیص داد یا رد کرد.

در تاریخ ۱۸ بهمن، یک گروه ۶۰ الی ۷۰ نفره از ایثارگران که رد صلاحیت شده بودند در مقابل ساختمان شورای نگهبان در تهران تجمع کردند. به نقل از وبسایت خبرآنلاین، دبیرکل حزب دفاع از ایثارگران و قانون اساسی، علیرضا متانی به روزنامه ایران گفت که دلیل رد صلاحیت این افراد عدم التزام به اسلام و به جمهوری اسلامی ایران ذکر شده است. وی گفت: «اگر با هر عنوان دیگری ما را رد می کردند شاید این گونه معترض نمی شدیم که حالا که گفته اند ایثارگران به اسلام التزام ندارند. چطور ایثارگرانی که سالها در جبهه ها برای اسلام جنگیده‌اند و جانباز شده‌اند، حالا به اسلام التزام ندارند؟»

وقتی گستردگی رد صلاحیت ها روشن تر شد، رهبر جمهوری اسلامی ایران علی خامنه ای حمایت خود از فرآیند رسیدگی به صلاحیت ها را اعلام کرد: در یک سخنرانی برای دست اندرکاران انتخابات در تاریخ ۳۰ دی‌ماه با اشاره به این سخنان پیشین خود که «حتی کسانی هم که با نظام مسئله دارند در انتخابات شرکت کنند» وی خاطرنشان کرد که «این سخن به معنای آن نیست که بخواهند کسانی که نظام را قبول ندارند به مجلس بفرستند.»

شورای نگهبان همچنین اراده مصمم خود برای جلوگیری از ورود متقاضیان میانه رو به مجلس خبرگان رهبری با ۸۸ کرسی را اعلام کرد. این نهاد روحانیون و علمای اسلامی به این دلیل که تقریبا واضح است که ظرف دوره آتی خود رهبر بعدی جمهوری اسلامی را تعیین خواهد کرد تا جانشین رهبر بیمار و ۷۶ ساله ایران آیت الله خامنه ای بشود، حائز اهمیت است.

تعداد کل متقاضیان مجلس خبرگان رهبری ۷۹۴ نفر بود؛ از این عده تنها ۱۶۱ نفر تایید صلاحیت شدند و ۱۵۸ نفر آنها انصراف دادند. شورای نگهبان ۱۵۲ متقاضی را به دلیل اینکه “نمیتوانستند صلاحیت آنها را تایید کند”—مجددا بدون ارائه هیچ مستنداتی برای این تصمیم—احراز صلاحیت نکرده و ۳۲۳ متقاضی را نیز رد صلاحیت کرده است. گرچه ۱۶ زن به عنوان متقاضی ثبت نام کرده بودند، هیچ یک از آنها مورد تایید قرار نگرفتند.

شورای نگهبان در حرکتی خیره کننده، صلاحیت چندین آیت الله سرشناس و رهبران روحانی که به میانه روی یا نزدیکی به اصلاح طلبان شناخته میشوند را رد کرد. این افراد شامل رسول منتجب نیا، کاظم موسوی بجنوردی، محسن غرویان، سید حسن خمینی (نوه آیت الله خمینی، بنیانگزار جمهوری اسلامی ایران)، حسن نمازی (مشاور رییس جمهور حسن روحانی در امور روحانیت)، مجید انصاری (معاون رییس جمهور روحانی در امور پارلمانی) و سیدعلی محمد دستغیب، یک عضو فعلی مجلس خبرگان رهبری می باشند.

خشم چهره های سرشناس جمهوری اسلامی ایران پس از این رد صلاحیتها مورد نمایش عمومی قرار گرفت و عمق شکاف درون نخبگان سیاسی ایران را نمایش داد. هاشمی رفسنجانی، رییس جمهور اسبق و رییس مجمع تشخیص مصلحت گفت: «صلاحیت شخصیتی که اشبه به جدش امام خمینی است را قبول نمی‌کنید؛ شما صلاحیت خود را از کجا آورده‌اید؟ چه کسی به شما اجازه داده است که قضاوت کنید؟ چه کسی به شما اجازه داد که یکجا بنشینید و داوری کنید؟ برای مجلس و دولت و جاهای دیگر و اختیارات را در دست بگیرید؟ چه کسی اجازه داد که اسلحه برای شما باشد و تریبون‌ها برای شما باشد؟ چه کسی اجازه داد که تربیون‌های نماز برای شما باشد و صداوسیما برای شما باشد؟»

وقتی در بسیاری از استانهای ایران تعداد متقاضیان انتخابات مجلس خبرگان رهبری که توسط شورای نگهبان تایید شده بودند با تعداد کرسی های تخصیص یافته به آن استان برابر اعلام شد (به چارت مراجعه کنید)، میزان تقلب در انتخابات مشخص شد. به عبارت دیگر، شورای نگهبان نامزدهای انتخاباتی که برنده آن کرسی ها میشدند را دستچین کرده است.

با این وجود، به نظر میرسد مردم ایران مصمم هستند تا در این انتخابات شرکت کنند. حتی رییس جمهور روحانی که محبوبیتش در انتخابات ممکن است دلیل تعداد کم نامزدهای میانه روی تایید صلاحیت شده که متحد وی هستند باشد، مردم را به رای دادن تشویق کرده است. در تاریخ ۱۸ بهمن ماه در همایش ملی «زنان، اعتدال و توسعه» گفت: «اگر چه گاهی اوقات انتخاب بسیار دشوار می‌شود، اما همه باید در هر شرایطی هفتم اسفند پای صندوق انتخابات حاضر شویم. انتخابگری یک وظیفه و مسئولیت بزرگ است و می‌دانیم که اگر حضور داشته باشیم، نفعی ولو اندک را به دست خواهیم آورد اما با عدم حضور حتماً زیان خواهیم برد و معلوم است که در چنین شرایطی، نفع کم را انتخاب خواهیم کرد.»

اصلاح طلب سرشناس حسین مرعشی نیز حمایت خود از شرکت در انتخابات را اعلام کرد و  تاریخ ۱۲ بهمن ماه به ایلنا گفت که اصلاح طلبان به مشارکت در انتخابات ادامه می دهند. «ما می‌مانیم و مبارزه می‌کنیم چون نمی‌خواهیم که تندروها رشد کنند.»