طی ماه‌های گذشته مقامات جمهوری اسلامی ایران بارها سخن از تبادل زندانیان دو ملیتی در ایران و آمریکا سخن گفته‌اند در حالی که تاکید می‌کنند که ایران شهروندی دوگانه را نمی‌پذیرد و ایرانی آمریکایی‌های زندانی در ایران به عنوان ایرانی محاکمه می‌کنند ولی همزمان افراد محاکمه شده در امریکا که شهروندی دوگانه داشته‌اند را ایرانی محسوب و خواستار آزادی آنها هستند.

برای مثال محکومیت به زندان یک ایرانی-امریکایی با نام مظفر خزاعی در امریکا موجب اعتراض رسمی وزارت خارجه ایران شده، اما پیگیری مقامات آمریکایی برای آزادی چندین زندانی ایرانی-آمریکایی، از سوی مقامات ایرانی به عنوان دلیلی بر ادعاهای آنها مبنی بر ارتباط این زندانیان با دولت آمریکا تلقی می شود.

با توجه به اشاره هایی که مقامات ایرانی به موضوع تبادل زندانیان داشته اند، به نظر می‌رسد که دستگیری و زندان بیش از یک ساله جیسون رضائیان، خبرنگار ایرانی-آمریکایی واشنگتن‌پست، علاوه بر مقاصد سیاسی که چنین دستگیری‌هایی دنبال می کنند، برای فشار بر دولت آمریکا برای آزادی چندین زندانی ایرانی-آمریکایی طراحی شده است. علاوه بر جسیون رضاییان امیرحکمتی وسعید عابدینی دو شهروند دیگر آیرانی آمریکایی بازداشت شده در ایران هستند.  بازداشت سیامک نمازی، دیگر شهروند ایرانی-آمریکایی طی هفته های گذشته آخرین مورد از دستگیری شهروندان ایرانی آمریکایی است.

نهم آبان ماه، خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران، با اشاره به سخنان یکی از سناتورهای امریکایی نوشت: “اد رویس، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا، دستگیری آقای «نمازی» را آخرین مورد اهانت به آمریکا خواند و خواستار آزادی او و چهار نفر دیگری شد که به ادعای وی در ایران زندان و یا ناپدید شده‌اند. اشاره رویس به «سعید عابدینی»، «امیر حکمتی»، «جیسون رضائیان» و «رابرت لوینسن» است که مقام‌های آمریکایی همواره خواستار آزادی یا همکاری با یافتن یکی از آنها شده‌اند.” خبرگزاری فارس البته خبر دستگیری سیامک نمازی را یک ادعا دانسته بود.

نباید فراموش کرد که در ماه‌های گذشته برخی مقامات بلندپایه ایران در جریان سفر به امریکا آشکارا خواستار مبادله زندانیان دو کشور شده‌اند، بی‌آنکه اشاره شود این افراد بر اساس ادعای مسئولان قضایی ایران، همه شهروند ایران هستند.

روز سیزدهم شهریور ماه گذشته، علی لاریجانی، رئیس مجلس ایران طی گفتگویی در جریان سفرش به نیویورک “امکان وجود یک راه حل سیاسی برای مساله زندانیان امریکایی در ایران” را تایید کرده و گفته بود: “البته که راه‌های عملی وجود دارد. مثلا تعدادی ایرانی در زندان‌های اینجا محبوس‌اند. […] قطعاً برای مسائلی از این دست، می‌توان به راهکارهایی رسید. فکر می‌کنم که سیاسون شما (آمریکایی‌ها) آن راه‌ها را می‌دانند.” او درباره این سوال که: “آیا احتمال دارد اتفاقی مشابه با تبادل زندانیان میان آمریکا و کوبا در دسامبر سال گذشته، برای زندانیان ایران و آمریکا هم اتفاق بیافتد.” پاسخ داده بود: “آن هم یک راه است.”

چند روز بعد و در اواخر شهریور ماه، حجت‌الاسلام محسنی‌اژه‌ای درباره احتمال مبادله جیسون رضائیان گفت: “با توجه به این مسئله که این موضوع در دستگاه قضایی مطرح نشده، نظری درباره این موضوع نداریم.” این سخنان به این معنی بود که امکان چنین مبادله‌ای جدی‌تر از آن است که سخنگوی قوه قضائیه بتواند تکذیب کند.

چند روز بعد و در روز پنجم مهر ماه، اینبار حسن روحانی بود که در نیویورک از مبادله زندانیان سخن گفت. او به کریستین امانپور خبرنگار سی‌ان‌ان گفت: “اگر امریکا زندانیان ایرانی را آزاد کند، تهران نیز آزادی سه زندانی امریکایی در ایران را بررسی خواهد کرد. اگر امریکایی‌ها گام‌های مناسب بردارند و زندانیان ایرانی را آزاد کنند، قطعا فضای مناسب باز می‌شود و شرایط مناسب برای تهران ایجاد خواهد شد تا هر چیزی که در توان و حوزه اختیارات مسئولان ایرانی قرار دارد در مورد آزادی زندانیان امریکایی در ایران در اسرع وقت انجام دهند.”

جواد کریمی‌قدوسی، از نمایندگان تندرو مجلس نیز چند روز پیش به خبرگزاری فارس گفت: “دو ماه قبل نیز ما در مجلس مطلع شدیم افرادی تلاش دارند این شخص را با زندانیانی که ما در آمریکا داریم مبادله کنند. در حالی که هنوز محاکمه نشده و به جرائم او رسیدگی نشده بود.” او اضافه کرده بود: “به دنبال این مقاصد تذکری از سوی اعضای کمیسیون مذکور به وزیر دادگستری داده شده که دستگاه قضایی دقت کند و این اتفاق نیفتد. چون اخبار موثق بود و عده‌ای هم تاکید داشتند که قبل از محاکمه جیسون مبادله شود. ولی در نهایت با استقامت دستگاه‌های امنیتی و قضایی کشور او محاکمه شد.”

گفته می‌شود که در ماه‌های گذشته و بعد از توافق هسته‌ای ایران و غرب که به مذاکره مستقیم ایران و امریکا انجامید، مساله مبادله زندانیان هم میان مقامات دو کشور مطرح شده است. حتی سایت تابناک، وابسته به محسن رضایی، از فرماندهان سپاه پاسداران مدعی شد که آمریکایی‌ها لیستی هم برای تعویض با جیسون رضائیان آماده کرده‌اند.

روزنامه بهار چاپ تهران روز ۲۸ مهرماه گذشته، طی گزارشی از مذاکرات مستقیم مقامات ایرانی و امریکایی برای مبادله “۱۹ زندانی ایرانی محبوس در زندان‌های آمریکا با جیسون رضاییان، خبرنگار زندانی واشنگتن‌پست” خبر داد. نویسنده این روزنامه در گزارش خود آورده بود: “تا پیش‌ازاین «عمان» میانجی «مبادله زندانیان» میان ایران و آمریکا بود، اما با توجه به اینکه موانع مذاکره برای حل‌وفصل اختلافات میان دو کشور هر روز کم و کمتر می‌شود، مسئله «تبادل زندانیان» نیز می‌تواند از آن دست موضوعاتی باشد که مسئولان دو کشور را پای میز مذاکرات بنشاند. ایران بارها از این امکان در عرصه بین‌الملل بهره برده، اما هربار که طرف مقابل «آمریکا» بوده، همه کارها به‌واسطه یک «میانجی» انجام شده است.”

حتی آیت‌الله علم‌الهدی، امام جمعه مشهد هم چند روز پیش گفت: “این را بدانید که آمریکا هیچ وقت جاسوس وارد این کشور نمی کند چرا که مچ او را می گیرند و مانند قضیه جیسون رضاییان می شود که حاضرند چند نفر بدهند اما او را پس بگیرند اما مسؤولان امنیتی و قضایی ما راضی نمی‌شوند.”

البته چنانچه در ایران مرسوم است، قرار نیست که خواسته مسئولان جمهوری اسلامی به نام آنها گفته شود: این امریکایی‌ها هستند که خواستار تبادل شده‌اند و این آنها هستند که لیست داده‌اند و ایرانی‌ها راضی نمی‌شوند. اما مشخص نیست که اگر امریکایی‌ها چنین خواسته‌ای دارند، چرا اولین بار علی لاریجانی موقع طرح مساله مبادله زندانیان بگونه‌ای دیگر سخن گفته بود.

از طرفی مقامات آمریکایی صریحا گفته‌اند که بحث مبادله از سوی ایرانی‌ها مطرح شده است. اوایل مهرماه گذشته، رسانه‌های داخلی ایران از قول سخنگوی کاخ سفید نقل کردند که امریکا محکومیت شهروندانش در ایران را عادلانه نمی‌داند و بنابراین بحث تبادل در این زمینه متوازن نیست. به گزارش خبرگزاری فارس، او گفته بود: “ما بسیار صریح به ایرانی‌ها گفته‌ایم که حبس آمریکایی‌ها در آنجا غیرمنصفانه است و آنها باید آزاد شوند. آنها باید آزاد شوند، چون بی‌گناه هستند.” او اضافه کرده بود: “اکنون ایرانی‌ها دارند موضوع کسانی که در اینجا زندانی هستند را مطرح می‌کنند، اما این از آن موارد نیست که در آنها – مانند کاری که ما مثلا درباره کوبا کردیم – تبادل دارایی‌های اطلاعاتی صورت می‌گیرد؛ شرایط در اینجا متفاوت است، چون ما معتقدیم که آمریکایی‌ها باید بر اساس رسیدگی ماهوی (صدور حکم بر اساس ادله و شواهد) آزاد شوند.”