انجمن ایده
واشنگتن – دیوید بولاک و غیث العمری

پیش‌بینی‌ها درباره چگونگی تاثیر توافق اتمی بر کشورهای منطقه از سوریه و یمن گرفته تا بحرین واسرائیل بخش بزرگی از مناقشات جاری درباره توافق اتمی ایران را در برمی گیرد. درباره دیدگاه اسرائیلی‌ها نسبت به ایران امروز صحبت‌های بسیاری شده اما طرف جالب توجه دیگری نیز وجود دارد که آن طور که باید و شاید به آن توجه نشده است. این طرف که از نظر اسرائیلی‌ها و کل منطقه اهمیت خاصی دارد فلسطینی‌ها هستند که چه دیدگاهی نسبت به ایران و تلاش‌های این کشور برای گسترش نفوذ در منطقه دارند؟

توافق اتمی بخشی از چارچوب گسترده تری است که بر اساس رویکردهای قدرت طلبی در خاورمیانه شکل گرفته است. این رویکرد‌ها با مشکلات مطرح شده درباره هویت‌های نژادی فارس و عرب و فرقه‌ای شیعه و سنی در هم آمیخته و به همه این مسائل موضوعات ژئوپلیتیکی و جریان‌های اسلام‌گرا و ملی‌گرا نیز اضافه می‌شود. در این راستا ایران همواره حمایت خود را از «مقاومت» فلسطینی در برابر اشغالگری یا سرکوبگری اعلام نموده این در حالیست که کشورهای عربی همواره استدلال می‌کنند که مسئله فلسطین فقط به آن‌ها مربوط است و از «دخالت‌های» ایران در امورشان انتقاد می‌کنند. با پایان مناقشه‌ها بر سر پرونده اتمی در این میان دیدگاه خود فلسطینی‌ها نسبت به مسئله فلسطین شاخص مهمی برای پیش بینی روند تحولات منطقه در آینده تلقی می‌شود.

«مرکز نظر سنجی فلسطین» که مقر آن در بیت ساحور در نزدیکی بیت لحم در کرانه باختری قرار دارد یک نظر سنجی به سفارش آکادمی سیاست‌های خاور نزدیک واشنگتن انجام داده که آمار قابل اعتماد و بی‌نظیری درباره دیدگاه فلسطینی‌ها نسبت به این مسئله ارائه می‌کند. این نظر سنجی در مراحل پایانی مدت زمان توافق اتمی صورت گرفته است و ۹۱۹ نفر در آن شرکت کرده‌اند. میزان خطای نظر سنجی ۵/ ۳ درصد ذکر شده است.

تعداد شرکت کنندگان در این نظر سنجی که نسبت به سیاست‌های ایران دیدگاه مثبتی داشتند ۵۵ درصد در کرانه باختری و درصد تقریبا مشابهی در غزه بود که به ۵۷ درصد رسید. این در حالیست که عده بسیار محدودی یعنی ۲۹ درصد در کرانه باختری و ۱۳ درصد در غزه رویکردهای ایران را «بسیار خوب» خواندند. ۴۵ درصد از شرکت کنندگان در کرانه باختری و ۴۳ درصد در غزه اعتقاد داشتند که سیاست‌های ایران «تا حدودی بد» یا حتی «بسیار بد» است.

علاوه بر این عده محدودی از فلسطینیان از الگوهای دینی یا ایرانی پیروی می‌کنند. میزان چشمگیری یعنی ۷۵ درصد از شرکت کنندگان در هر یک از کرانه باختری و غزه باور دارند که «اصلاح در اسلام و یا تفسیر آن به روش معتدل‌تر و مدارا‌تر و نوین‌تر ایده خوبی» است. این در حالیست که فقط ۱۰ درصد از ساکنین غزه و تعداد کمتری در کرانه باختری ویژگی «مسلمان خوب بودن» را در صدر اولویت‌های شخصی خود قرار می‌دهند. این گزینه از نظر آنان بسیار دور بود و به جای آن شرکت کنندگان در نظر سنجی «زندگی خانوادگی خوب داشتن» یا «به دست آوردن پول کافی برای زندگی با عزت» را ترجیح دادند. اما عده بسیار محدودی از سازمان «دولت اسلامی در عراق و شام» (داعش) حمایت کردند که آمارهای مربوطه در کرانه باختری و غزه همچون بقیه نظر سنجی‌های تازه در بقیه کشورهای عربی تک رقمی بود.

برای درک بیشتر موضع گیری فلسطینیان درباره ایران بد نیست که به دیدگاه آن‌ها درباره سیاست‌های ایران و هم پیمانان عرب ایران بپردازیم. میزان چشمگیری از ساکنین کرانه باختری (۶۹ درصد) برای مثال سیاست‌های «حزب‌الله لبنان» را تایید می‌کنند. این در حالیست که این رقم در غزه کاهش پیدا کرده و به ۵۷ درصد می‌رسد که این به نوبه خود آمار تعجب آوری است. لازم به یادآوری است که میزان محبوبیت «حزب‌الله لبنان» در میان فلسطینیان به مراتب بسیار بیشتر از مردم کشورهای عربی دیگری است که به تازگی از آن‌ها نظر سنجی صورت گرفته است. این میزان بالای محبوبیت حزب‌الله در نزد فلسطینی‌ها را می‌توان اینگونه تفسیر کرد که آنان هنوز به عملکرد گذشته و مخالفت‌های بی‌وقفه «حزب‌الله لبنان» با اسرائیل به دیده تحسین می‌نگرند. این در حالیست که بسیاری از مردم عرب از وابستگی «حزب‌الله لبنان» به ایران و حمایت وی از یک تابع دیگر ایران یعنی دیکتاتوری وحشیانه رئیس جمهور بشار اسد در سوریه ناراضی هستند.

«جنبش جهاد اسلامی در فلسطین» گروه دیگری است که از حمایت گسترده‌ای برخوردار است. این گروه نیز نماینده ایران به شمار می‌رود که حمله‌های کوچک‌تری را علیه اسرائیل سازماندهی کرده است. اعضای این سازمان تروریستی کوچک ولی فعال که مقر آن در غزه است به ایران رفت و آمد می‌کنند. ۷۱ درصد در کرانه باختری و ۸۴ درصد در نوار غزه از این گروه حمایت می‌کنند که آمار شگفت‌انگیزی است. میزان محبوبیت «جنبش جهاد اسلامی در فلسطین» به مراتب بیشتر از جنبش «حماس» از جناح‌های فلسطینی حاکم در نوار غزه است. یکی از دلایل محبوبیت جهاد اسلامی شاید «رأی معترضان» به ناکامی «حماس» در حکومت و سرکوبگری وی است.

و اما دیدگاه بخش وسیعی از فلسطینی‌ها با سیاست‌های ایران درباره اسرائیل همسو است. حدود نیمی از ساکنین کرانه باختری و نوار غزه بر خلاف رویکردهای ایران اصل «تشکیل دو دولت اسرائیل و فلسطین» را برای پایان دادن به منازعه میان اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها تایید می‌کنند و با دادن برخی امتیازات تاکتیکی به اسرائیل موافق هستند. حدود نیمی از آن‌ها موافق این نکته هستند که اسرائیل به عنوان «کشور یهودی» خوانده شود که این به نوبه خود با موضع گیری مقامات رسمی در ایران و حتی تشکیلات خودگردان فلسطین همسو نیست. با این همه بیشتر شرکت کنندگان در این نظرسنجی چه در نوار غزه و چه در کرانه باختری درباره آینده کشورشان در دراز مدت اعتقاد دارند که تشکیل دو دولت نباید به عنوان نقطه پایانی در منازعه میان اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها قلمداد شود. به باور این عده مبارزه (از جمله مبارزه مسلحانه) باید تا «آزاد سازی همه خاک فلسطین» و تا پیروزی ادامه پیدا کند.

در اینجا لازم است تا مقایسه‌ای در میان فلسطینیان بین میزان محبوبیت ایران و کشورهای منطقه‌ای دیگر به ویژه دو کشور همجوار مصر و اردن که رسما از در صلح با اسرائیل وارد شدند صورت بگیرد.

۵۷ درصد از ساکنین کرانه باختری و ۵۴ درصد از مردم غزه سیاست‌های اخیر مصر را تایید می‌کنند که تقریبا مشابه آمار سیاست‌های ایران است. بسیار بعید به نظر می‌رسد که فلسطینی‌ها به جای اسرائیل کشور مصر و یا «حماس» و یا «حکومت خودگردان» را به دلیل روند کند بازسازی غزه پس از جنگ سال گذشته سرزنش کنند. رویکردهای اردن از محبوبیتی به مراتب بیشتر از سیاست‌های مصر در میان فلسطینیان برخوردار است. در یک آمار شگفت انگیز حدود ۶۲ درصد اهالی غزه و ۷۴ درصد مردم کرانه باختری نظر مثبتی نسبت به سیاست‌های اردن دارند.

گذشته از این کشور‌ها برخی از رقبای ایران در منطقه از میزان تایید بالاتری در میان فلسطینیان برخوردارند. ۷۲ درصد از ساکنین کرانه باختری و ۷۳ درصد از نوار غزه سیاست‌های قطر را قبول دارند. عربستان، رقیب دیرینه ایران نیز از محبوبیت ۸۳ درصدی مردم در کرانه باختری برخوردار است، این در حالیست که ۷۳ درصد از ساکنین غزه رویکردهای سعودی را تایید می‌کنند. بالا‌ترین میزان محبوبیت از آن ترکیه که یک کشور غیر عربی است شده که در کرانه باختری به ۸۴ درصد و در بالا‌ترین نقطه نمودار به ۸۹ درصد در غزه رسید. ترکیه در سال‌های گذشته تلاش‌های بسیاری برای حمایت سیاسی و مالی فلسطینیان انجام داد.

بر اساس این آمار‌ها می‌توان چنین نتیجه گیری کرد که: اولا: سنی بودن عامل مهمی در معادلات منطقه به شمار می‌رود، و ایران نمی‌تواند در دراز مدت به عنوان حامی محبوب مسئله فلسطین تلقی شود. دوم اینکه: فلسطینی‌ها لقمه قابل هضمی برای همه شرکای منطقه‌ای چه عرب و چه غیر عرب و حتی اسرائیلی‌ها به حساب می‌آیند؛ چرا که آن‌ها هوادار احزابی هستند که اولویت‌هایشان را در نظر گرفته یا نیاز‌هایشان را برطرف کند. آن‌ها به یک اندازه گرایش‌های میانه رو و تندرو دارند. اما احتمال سوء استفاده ایران از این مسئله بستگی به جایگزین‌هایی دارد که فلسطینی‌ها از آن‌ها برخوردارند. بنا براین گذشته از مسئله بحث بر انگیز توافق اتمی ایران همه طرف‌ها یعنی اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها و عرب‌ها و طرف‌های دیگر باید گزینه همزیستی را انتخاب کرده و برای تحقق آن تلاش کنند.