اعتماد / سارا معصومی

توافقنامه موقت ژنو مصوب نوامبر ٢٠١٣، در تاریخ ٣٠ ژوئن برای سومین بار تمدید شد و امروز كه به هشتم جولای منتهی شود، این تمدید هم ازرونق افتاده است مگر آنكه تمدید چندساعته دیگری در كار باشد.

همه برای توافق آمده‌اند. از وزرای امور خارجه تروییكای اروپایی تا وزرای امور خارجه چین و روسیه كه بسیاری آنها را تنها زینت‌المجالس می‌دانند و نه راهگشا در مسیر گفت‌وگوهای هسته‌ای.

رایزنی‌های هسته‌ای میان ایران و شش كشور مقابل آن در مسیر رو به جلو پیشرفت قرار دارد اما هنوز نمی‌توان ادعا كرد كه این پیشرفت‌ها می‌تواند در نهایت به موفقیت در این ماراتن دو ساله بدل شود. ایران از یك سو باید با شش كشور مقابل خود مذاكره كند و از سوی دیگر هم باید منتظر اجماع میان كشورهای مقابل خود بماند.

صبح روز گذشته برای نخستین‌بار در هشتمین دور از مذاكرات هسته‌ای، وزرای امور خارجه ١+٥ در پله كوبرگ وین دور هم نشستند تا شاید بتوانند بر اختلاف‌های داخلی غلبه كرده و موضعی واحد را در برابر تهران اتخاذ كنند.

در جریان دو سال گذشته هربار از یكی از مذاكره‌كنندگان كشورهای مقابل ایران سوال شده است كه آیا این ٦ كشور در مساله یا مسائلی با هم اختلاف دارند، قویا این خبر را تكذیب كرده و از اجماع داخلی میان خود علیه ایران سخن گفته‌اند.

با این همه نشانه‌های بسیاری وجود دارد كه طرف مقابل در درون خود نیز از اختلاف‌های بسیار رنج می‌برد. در حالی كه امریكا تحریم‌ها را ابزاری در اختیار خود برای اعمال فشار بر ایران می‌داند و حاضر به واگذاری تمام كارت‌های خود نیست، كشورهایی چون روسیه و چین به دنبال مذاكرات راستین و بده‌بستان جدی میان دو طرف هستند، هرچند وزیر امور خارجه چین می‌گوید كه ایران و امریكا باید برای رسیدن به توافق جامع هسته‌ای تصمیم‌های سختی بگیرند اما همزمان همتای آلمانی وی هم برای نخستین‌بار تاكید می‌كند كه یا همه با دستان پر وین را ترك كرده و برنده خواهند شد یا همه بدون توافق این دور را هم به پایان می‌رسانند كه در این صورت برنده‌ای وجود نخواهد داشت.

پیش از این نیز اشتاین مایر تاكید كرده بود كه برخی طرف‌های حاضر در مذاكرات هنوز اراده كافی از خود را برای توافق نشان نداده‌اند.

۹ جولای، تاریخ طلایی جدید
توافقنامه موقت ژنو مصوب نوامبر ٢٠١٣، در تاریخ ٣٠ ژوئن برای سومین بار تمدید شد و امروز كه به هشتم جولای منتهی شود، این تمدید هم از رونق افتاده است مگر آنكه تمدید چندساعته دیگری در كار باشد.

طرف ایرانی این داستان از ابتدا تاكید كرده است كه به بن‌بست زمانی اعتقادی ندارد اما تمام تلاش خود را برای رسیدن به توافق تا تاریخ ٩ جولای به كار خواهد گرفت. بر این اساس می‌توان گفت كه ایران و ١+٥ با توجه به اختلاف ساعت با ایالات متحده تا روز پنجشنبه برای حصول توافق جامع هسته‌ای فرصت دارند.

برخی منابع خبری می‌گویند كه احتمال حل مسائل باقی مانده تا پایان وقت سه‌شنبه هم وجود دارد و عده‌ای هم از اعلام حصول توافق و ورود به فاز اجرا در روز چهارشنبه برابر با ٨ جولای سخن می‌گویند. دیدارها میان وزرای امور خارجه ایران و ١+٥ كه جمع آنها تا پایان روز یكشنبه جمع شده بود از صبح دوشنبه به شكل فشرده آغاز شد.

گفت‌وگوها همچنان در فضایی جدی؛ فشرده و البته در قالب بده و بستان ادامه پیدا می‌كند. در چند روز گذشته همگان از لزوم اراده سیاسی برای شكل گرفتن توافق می‌گویند اما یك منبع آگاه در این خصوص می‌گوید: تمام طرف‌های مذاكره‌كننده حاضرند جدیت لازم را از خود نشان بدهند. امیدواریم كه این تلاش گسترده از سوی همگان جواب دهد.

در حالی كه امروز پایان زمان تمدید توافقنامه موقت ژنو است اما تیم مذاكره‌كننده ایران اصرار دارد كه برای كار و پیشبرد پرونده در مسیر دیپلماسی به ضرب‌الاجلی پایبند نیست. تیم ایران اعتقاد دارد كه حتی در شرایطی كه مبنای زمانی بر اساس دغدغه امریكایی‌ها هم باشد پایان روز نهم جولای را باید به عنوان ضرب الاجل در نظر داشت. با وجود آنكه تمام نشانه‌ها از موفقیت این دور از مذاكرات خبر می‌دهد اما منابع آگاه تاكید دارند كه در صورت عدم به نتیجه رسیدن مذاكرات در این دور هم، پایان دنیا نخواهد بود.

پایان مذاكرات كارشناسان و مدیران سیاسی
سرانجام یك ماه و نیم مذاكره میان كارشناسان ایران و ١+٥ به پایان رسید و ضمایم برای تصمیم‌گیری‌های كلان در اختیار مدیران سیاسی قرار گرفت. یك منبع نزدیك به تیم مذاكره‌كننده در این خصوص به «اعتماد» می‌گوید: كارشناسان ضمایم را به پایان رساندند. پرانتزهای باقی مانده در ٥ ضمیمه هم به دست مدیران سیاسی رسید و در جلسات فشرده آنها حل شد.

تا لحظه تنظیم این خبر، از مجموع پنج ضمیمه چهار مورد حل و فصل شده است و تنها یك ضمیمه فنی با پرانتزهایی روبه‌رو است كه همزمان هم در جلسه وزرای امور خارجه و هم در جلسات چند ساعته علی اكبر صالحی، رییس سازمان انرژِی اتمی و ارنست مونیز وزیر انرژی در حال بررسی و تلاش برای حل و فصل است.

حل مساله همزمانی گام‌های ایران و ١+٥
یكی از اصلی‌ترین گره‌هایی كه گفته می‌شد مانع از رسیدن به توافق جامع هسته‌ای شده است، مساله همزمانی اقدام‌های دو طرف بود. به نظر می‌رسد كه این گره در چند روز اخیر حل و دیگر پرانتز بازی را در متن به خود اختصاص نداده است.

یك منبع آگاه در این خصوص می‌گوید: ما در چند روز گذشته وقت چندانی را روی این مساله متمركز نكرده‌ایم. دو طرف به این توافق‌نظر رسیده‌اند هرزمانی كه ایران عمل به تعهدات خود بر اساس برجام مورد توافق را آغاز كند، امریكا و اروپا هم باید لغو تحریم‌ها را آغاز و همزمان با به پایان رسیدن اجرای تعهدهای ایران آنها هم پروسه لغو كامل تحریم‌ها را عملی كنند. از نظر ما گره همزمانی اقدام‌های دو طرف حل شده است.

توافق بله اما نه به هر قیمتی
ضربان توافق در وین بالا گرفته است اما هنوز یك جمله تكراری از زبان مذاكره‌كنندگان تمام كشورها به گوش می‌رسد: اینجا هستیم كه توافق كنیم اما نه به هر قیمتی. در حال حاضر جان كری وزیر امور خارجه امریكا ١١ روز گذشته را در وین گذرانده است و به نظر نمی‌رسد كه اگر تا ٩ جولای مذاكرات به نتیجه نرسد، رییس دستگاه دیپلماسی امریكا بتواند روزهای بیشتری را به حضور در وین اختصاص دهد.

طرف ایرانی اصرار دارد كه اگر همتاهای او در این مذاكرات، سیاست تعامل را به جای تقابل انتخاب كنند بی‌شك می‌توان در چند روز آتی كار را به اتمام رساند. از چند روز پیش تیم‌های ایران و امریكا توپ‌ها را به زمین یكدیگر انداخته‌اند و تاكید دارند كه این طرف مقابل است كه باید گام آخر و تصمیم سخت را بگیرد. یك منبع آگاه در این خصوص می‌گوید: امریكا باید تصمیم سخت را بگیرد كه توافق می‌خواهد یا ادامه سیاست‌های تهدید گونه گذشته را.

شورای امنیت باید تغییر رویه دهد
در چند روز گذشته به كرات گفته شده است كه چند روز پس از حصول توافق میان ایران و ١+٥، قطعنامه شورای امنیت صادر و این توافق را تایید خواهد كرد. تیم مذاكره‌كننده ایران در دو سال گذشته در جریان مذاكرات همواره اعلام كرده است كه قطعنامه‌های شورای امنیت كه علیه این كشور صادر شده و به خصوص ٦ قطعنامه تحریمی باید از دستور كار خارج شده و پرونده ایران هرچه سریع‌تر از شورای امنیت خارج شود.

یك منبع آگاه در این خصوص می‌گوید: ما توافقی می‌خواهیم كه شامل تغییر نگاه بنیادین شورای امنیت به ایران شود. برای ما بسیار حائز اهمیت است كه در پایان مذاكرات، شورای امنیت با ایران به عنوان یك عضو معمولی جامعه جهانی برخورد كند.

طرف مقابل ایران در شورای امنیت باید تصمیم بگیرد كه آیا می‌خواهد نسبت به ایران در سایه این توافق تغییر رویه بدهد یا خیر؟ جمهوری اسلامی ایران اعتقاد دارد كه پرونده هسته‌ای ایران باید در وین و در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باقی بماند اما طرف مقابل با ارجاع این پرونده از شورای حكام به شورای امنیت عملا كار را برای ایران سخت‌تر كرد. پرونده از وین به نیویورك رفت و امروز مذاكره‌كنندگان ایران در وین تلاش می‌كنند این پرونده را مجددا به این شهر بازگردانند.

ایران و آژانس روابط جدیدی را تجربه می‌كنند
هیاتی پنج نفره از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز گذشته به تهران رسید؛ هیاتی كه برنامه سفر آن پس از حضور یوكیا آمانو، مدیركل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تهران برای رایزنی با رییس‌جمهور و دبیر شورای عالی امنیت ملی اعلام شد.

در آن سفر آمانو و ایران بر سر راهكارهایی برای پایان دادن به پرونده مورد ادعای غرب در خصوص ابعاد احتمالی نظامی به تفاهمی كلی دست یافتند. بهروز كمالوندی، سخنگو و معاون بین‌الملل رییس سازمان انرژی اتمی در این خصوص می‌گوید: ورود این هیات برای مذاكره در خصوص جزییات تفاهمات صورت گرفته در سفر اخیر «یوكیا آمانو» مدیركل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران است.

در این هیات دو تن از دستیاران ویژه «آمانو» به نام‌های «ترو واریانتا» و «كلنل تروتا» حضور دارند و قرار است این هیات پنج نفره آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سفر یك‌روزه خود مذاكراتی با مسوولان سازمان انرژی اتمی كشورمان، نماینده دایمی ایران در آژانس و همچنین مسوولان شورای عالی امنیت ملی داشته باشند.

پیش از این اعلام شده بود كه این هیات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بامداد سه‌شنبه (امروز) تهران را ترك می‌كند. آژانس بین‌المللی انرژِی اتمی كه در چند سال اخیر رابطه پر فراز و فرودی را با ایران تجربه كرده است پس از تصویب توافقنامه موقت ژنو عملا وارد فاز همكاری‌های عملیاتی‌تر بیشتری با ایران شد.

در قریب یك سال و نیم گذشته گزارش‌های آژانس از نحوه اجرای توافقنامه موقت منصفانه بوده است و بر همین اساس به نظر می‌رسد كه دو طرف اكنون به این نتیجه رسیده‌اند كه می‌توانند فاز همكاری‌ها را گسترش دهند. یك منبع آگاه در خصوص سفر آمانو و دستاوردهای آن می‌گوید: در این سفر، آمانو در دیدار و گفت‌وگو با رییس‌جمهور و دبیر شورای عالی امنیت ملی در خصوص چگونگی اجرای تعهدهای ایران بر اساس برنامه جامع اقدام مشترك هم رایزنی‌هایی انجام داد.

جمهوری اسلامی ایران اعتقاد دارد كه در صورت همكاری آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پرونده ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران در چند ماه قابل بسته شدن است. این چندماه از نظر تیم‌های مذاكره‌كننده ایران و ١+٥، پیش از روز اجرایی شدن توافق است.

تحریم‌های تسلیحاتی روی میز یا در حاشیه؟
از ابتدای دور هشتم مذاكرات هسته‌ای میان ایران و ١+٥ گفته شده است كه تحریم‌های تسلیحاتی یكی از گره‌هایی است كه هنوز گشوده نشده است. در حالی كه ایران اصرار دارد این مساله باید در قالب مذاكرات هسته‌ای حل شود، طرف مقابل تاكید می‌كند كه مساله تحریم‌های تسلیحاتی ربطی به مذاكرات هسته‌ای ندارد.

در این صورت سوالی كه مطرح می‌شود این است كه اگر این تحریم‌ها به دلیل برنامه هسته‌ای ایران اعمال نشده است پس دلیل آن چه بوده است؟ یك منبع آگاه در این خصوص می‌گوید: یكی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین پرونده‌های مورد بحث، تحریم‌های تسلیحاتی بوده است. گفته می‌شود كه هنوز این گره كاملا باز نشده است.

كدام الگو برای تحقیق و توسعه؟
كار روی متن ضمیمه فنی برجام هنوز تمام نشده است. یك منبع آگاه روز گذشته به «اعتماد» گفته بود به دلیل طرح مسائل جدید پس از مذاكرات لوزان است كه كار ضمیمه فنی تا این اندازه طول كشیده است.

به نظر می‌رسد كه موضع ایران در خصوص ابعاد تحقیق و توسعه از لوزان تا وین تغییری نكرده است. در حالی كه برخی رسانه‌های غربی در چند روز اخیر ادعا كرده بودند كه دو طرف در این خصوص هم با اختلاف‌هایی روبه رو هستند اما یك منبع آگاه در این خصوص می‌گوید: فرمولی كه در لوزان برای تحقیق و توسعه بر سر آن تفاهم كردیم همچنان در برجام استوار خواهد بود. مساله تحقیق و توسعه در مسیر رسیدن به توافق نهایی چالشی جدی محسوب نمی‌شود.

تلاش برای مماس شدن خطوط قرمز
شاید تا پایان امروز برابر با ٧ جولای ایران و ١+٥ بتوانند بر چندمورد باقی مانده هم غلبه كرده و حصول توافق جامع هسته‌ای را اعلام كنند. گفته می‌شود كه چند مورد باقی مانده با خطوط قرمز اعلام شده از سوی تیم‌ها در تماس است.

یك منبع آگاه در این خصوص می‌گوید: هركشوری خطوط قرمز خود را دارد. این خطوط قرمز هركشور هم برای دیگران محترم است. هنر دیپلماسی هم در این است كه چگونه این خطوط قرمز را به هم نزدیك كنیم. در برخی موارد به حل مساله بسیار نزدیك شده‌ایم و در برخی مسائل هم هنوز فاصله داریم.

تمدیدی كه مورد علاقه هیچ‌كس نیست
یكی از سناریوهایی كه می‌تواند محتمل باشد عدم حصول توافق تا پایان امروز برابر با ٧ جولای است. ایران و ١+٥ می‌گویند تا پایان وقت امروز به شكل فشرده تمام توان خود را به كار می‌گیرند اما اگر توافق در ٤٨ ساعت آتی محقق نشود باز هم‌زمان بیشتری را به مذاكرات اختصاص خواهند داد.

البته هیچ‌كس نمی‌داند این زمان در امتداد دور جاری مذاكراتی خواهد بود یا پس از وقفه‌ای چند روزه از سر گرفته می‌شود. با این همه یك منبع آگاه در این خصوص می‌گوید: ترجیح ما این است كه این دور را تا زمان رسیدن به توافق ادامه دهیم و مذاكرات را قطع نكنیم.

تداوم كار روی متن قطعنامه شورای امنیت
همزمان با برگزاری مذاكرات سیاسی و فنی برای رسیدن به متن تمیز شده توافق جامع هسته‌ای به همراه پنج پیوست آن؛ تیم‌های مذاكره‌كننده ایران و ١+٥ كار بر روی متن قطعنامه شورای امنیت را هم كه باید چند روز پس از حصول توافق به دست‌ آید، آغاز كردند.

یك منبع آگاه در این خصوص می‌گوید: هنوز كار روی این متن ادامه داشته و هنوز هم نهایی نشده است. هنوز مسائل حل نشده‌ای باقی مانده است. این قطعنامه پس از حصول توافق هسته‌ای باید در اختیار شورای امنیت قرار بگیرد و بر همین اساس باید متن آن ابتدا توسط ایران و پنج كشور اصلی عضو این شورا تهیه و به توافق همگان برسد.

وزرا كلام آخر را بگویند
روز گذشته سرانجام میزان پیشرفت در متن به جایی رسید كه وزرای امور خارجه ایران و ١+٥ در پله كوبرگ با هم دیدار عمومی برگزار كردند. روز گذشته تا لحظه تنظیم این خبر محمد جواد ظریف با وزرای امور خارجه روسیه و امریكا دیدار دوجانبه برگزار كرد و با فدریكا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم دیداری كوتاه داشت.

عصر روز گذشته به وقت وین بود كه وزرای امور خارجه در نخستین نشست عمومی این دور كنار هم نشستند تا هم از توافق‌های چشمگیر به‌دست‌آمده مطلع شوند و هم از آخرین پرانتزهایی كه باقی مانده است.

پرانتزهای نهایی كه تعداد آنها انگشت شمار شده است، روی میز وزرا قرار می‌گیرند تا شاید آخرین چكش كاری‌های بزرگان بتواند به پایان آنها موكول شود. تا لحظه تنظیم این خبر مشخص نیست كه آیا وزرای امور خارجه به خصوص روسای دستگاه‌های دیپلماسی تروییكای اروپایی امروز هم در وین می‌مانند یا خیر؟ ظاهر امر حاكی از این است كه اگر از میزان اختلاف‌ها كاسته شود همه در وین می‌مانند تا با دستان پر و با اعلام حصول توافق به پایتخت‌ها بازگردند. برخی رسانه‌های روسی از احتمال ترك كوتاه‌مدت وین توسط وزیر امور خارجه روسیه و بازگشت وی در كمتر از ٢٤ ساعت به مذاكرات خبر می‌دهند.