اعتماد:  تصمیم ایران برای توقف سوآپ نفت كشورهای آسیای میانه بازار ایران را در اختیار امریكایی‌ها قرار داد.

این را حسن خسروجردی، رییس هیات مدیره اتحادیه صادركنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی می‌گوید. او در حالی شرایط ایران را در منطقه مورد بررسی قرار داد كه پنج سالی از توقف سوآپ، با تصمیم وزیر نفت در دولت دهم می‌گذرد و دادستان دیوان محاسبات حالا خبر از صدور دادخواستی ۲۹ میلیارد تومانی برای وزیر اسبق نفت می‌دهد. گفته می‌شود این دادخواست مراحل صدور رای را در هیات مستشاری پشت سر می‌گذارد.

پیش از این علی ماجدی معاون سابق بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت گفته بود ایران باید ۵/۵ میلیون دلار به شركت شاكی بابت قطع سوآپ پرداخت كند. ماجدی در مورد برنامه وزارت نفت در مورد ادامه عملیات سوآپ نفت خام گفت: تلاش داریم كه سوآپ نفت را دوباره از سربگیریم اما كشورهای همسایه منتظر ما نشدند و راه‌های دیگری را برای انتقال نفت خود پیدا كرده‌اند.

معاون وزیر نفت اعلام كرد: البته با شركت‌هایی از قزاقستان مذاكره‌های صورت گرفته است اما هنوز با وجود تمایل ایران، موفق به امضا قرارداد نشده‌ایم. 

سال ۱۳۸۹، وزیر وقت نفت با اتخاذ تصمیمی ضربتی بر آن شد به پروژه سوآپ در ایران خاتمه دهد. وی در پاسخ به سوالات متعددی كه در خصوص چرایی اتخاذ این تصمیم از وی می‌شد، گفت: این كار «سوآپ» نیست، «شواپ» است و به همین خاطر باید این اقدام متوقف می‌شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد توقف سوآپ نه تنها از دست رفتن موقعیت شركت ملی نفت در منطقه را در پی داشت بلكه سبب شد رقبایی تازه نفس كه مدت‌ها در كمین بازار ایران بودند از راه برسند و فضای خالی مانده ایران را به نفع خویش مصادره كنند. آنكه از این موقعیت طرفی برای خود بست امریكا بود، كشوری كه به گفته خسروجردی شركت‌هایش توانستند در همین فرصت پیش آمده در آسیای میانه صاحب پایگاه شوند و موقعیت استراتژیك ایران را تضعیف كنند.

به گفته وی شركت‌های امریكایی نفت قزاقستان را از طریق باكو به بازارهای مصرف منتقل می‌كنند.

رییس هیات مدیره اتحادیه صادركنندگان نفت، گاز و پتروشیمی با اشاره به حوادثی كه در این پنج سال رخ داد، به «اعتماد» گفت: بدون تردید قطع سوآپ نتیجه اتخاذ یك تصمیم اشتباه بود. حسن خسروجردی افزود: ایران پیش از لغو یك طرفه قرارداد سوآپ، روزانه ۷۰۰ هزار بشكه نفت قزاقستان را سوآپ می‌كرد. باید توجه داشت در همان دوره زمانی پالایشگاه تهران با ۵۰ هزار بشكه كمتر از ظرفیت خود كار می‌كرد و این قرارداد سبب شده بود پالایشگاه‌هایی مانند تهران با تمام ظرفیت‌شان كار كنند.

وی افزود: از محل قرارداد سوآپ سه نوع سود نصیب ایران می‌شد كه یكی كار كردن پالایشگاه با تمام ظرفیت بود و دیگری دریافت هزینه استهلاك خطوط لوله از این طریق. وی در توضیح این مطلب به سود سوم اشاره كرد و توضیح داد كیفیت نفت قزاقستان با نفت سبك ایران متفاوت بود و بررسی‌ها نشان می‌دهد فرآورده‌های تولیدی از این نفت ۱۵ درصد بیش از نفت سبك ایران بود.

خسروجردی با تاكید بر اینكه باید این پرونده مورد بازخوانی قرار گیرد، افزود: ایران با كشورهای قزاقستان قرارداد سوآپ نفت خام داشت و با تركمنستان قرارداد سوآپ فرآورده داشت و هر دو قرارداد یعنی سوآپ فرآورده و نفت خام را با روسیه امضا كرده بود. در این میان وزیر اسبق نفت از اینكه باید پروژه سوآپ ملغی شود حرفی نزد بلكه ناگهان خواهان دریافت ۱۰ دلار به‌ازای سوآپ هر بشكه شد و هر چه ما و دیگران به وی گفتیم كه چنین رقمی به هیچ‌وجه صرفه اقتصادی ندارد، توجهی نكرد و نهایتا ۶ دلار را به عنوان رقم پیشنهادی ایران اعلام كرد. این اتفاق در حالی رخ داد كه ما با قزاق‌ها قرارداد داشتیم. آنها نیز كه چنین رقمی را به صرفه نمی‌دانستند به دادگاه‌های بین‌المللی شكایت كردند و همان‌طور كه دیدید این دادگاه‌ها نیز ایران را محكوم كردند.

رییس هیات مدیره اتحادیه صادركنندگان نفت، گاز و پتروشیمی ادامه داد: بعد از رای دادگاه و كارشناسی‌های اولیه كه متعاقبا آن رای انجام شد، در نهایت وزیر نفت وقت حاضر شد تا قیمت پیشنهادی ایران را به ۳۰/ ۳ دلار كاهش دهد اما چون این مبلغ هم اقتصادی نبود، انگیزه‌های طرف مقابل از میان رفت و كار به‌جایی رسید كه گهگاه هفته‌ای یك یا دو كشتی به ایران می‌فرستادند. لذا مجددا طرف قزاق تصمیم گرفت شكایت خود را از سر بگیرد. این فعال حوزه نفت و گاز، رفتار وزیر را نسبت به پیشنهاداتی كه از طرح سوآپ دفاع می‌كردند را تمسخرآمیز خطاب كرد و بیان داشت: وزیر با تمسخر «سوآپ» را «شوآپ» خطاب می‌كرد.

وی با اشاره به اینكه سوآپ نفتی به زبان ساده به این مفهوم است كه دولت یا تجار بخش خصوصی، نفت یا گاز را در یك مرز كشور از همسایگان دریافت كرده و در مرز دیگر به افراد موردنظر آنان تحویل می‌دهند، افزود: دلیل آقای وزیر بیش از همه این بود كه احساس می‌كرد از این طریق عده‌ای در حال سوءاستفاده از منابع كشور هستند. در حالی كه با محاسباتی كه در آن زمان داشتم چنین حرفی را بی‌اساس تشخیص دادم اما چون این مساله مربوط به بخش دولتی می‌شد از هرگونه دخالت خودداری كردیم. اما در مجموع درآمد حاصله از این پروژه و نوع ساز و كار آن طوری نبود كه بتوان از آن سوءاستفاده كرد.

از سوی دیگر این اتفاقات در حالی شكل می‌گرفت كه كشور در حال حركت به‌سمت تحریم‌ها بود و وزیر مدعی بودند وقتی توان فروش نفت خود را نداریم، چرا نفت كشور دیگری را بفروشیم، این در حالی است كه قزاق‌ها حاضر بودند این پروژه ادامه پیدا كند و فروش نفت ما را آنها با نام خود انجام دهند.

او گفت: متاسفانه ما تمامی فضایی را كه داشتیم از خودمان گرفتیم و به سمت انزوای بیشتر رفتیم.

خسروجردی گفت: در حال حاضر از سرگیری دوباره پروژه سوآپ با قزاقستان كار راحتی نیست، زیرا بعد از اتفاقاتی كه بین ما و قزاق‌ها رخ داد، امریكایی‌ها وارد كار در منطقه شدند. كشتی‌های امریكایی در حالی توان حمل ۱۷۰ هزار تن نفت را دارند كه كشتی‌های ایرانی به زحمت می‌توانند شش هزار تن را یك‌جا حمل كنند. این ظرفیت زمانی برای امریكا پیش آمد كه خلأ حضور ایران ملموس شد. از طرف دیگر شركت‌های ایرانی كه قبلا در این زمینه سرمایه‌گذاری می‌كردند در گذشته متحمل ضررهای هنگفتی شدند و به همین خاطر حاضر نیستند چنین ریسكی را بپذیرند. باید توجه داشت در مواردی مانند حمل و نقل توان ایران كمتر از امریكا است زیرا در حالی كه حمل و نقل هر تن نفت برای ایران بیش از ۲۰ دلار هزینه دربر دارد، شركت‌های امریكایی همین كار را به ازای هر تن دو دلار انجام می‌دهند. در مجموع راه‌اندازی دوباره این پروژه كار بسیار سختی است اما غیرممكن نیست.

این فعال بازار نفت و گاز عملكرد اشتباه دولت دهم را ناشی از بی‌اعتمادی به توان كارشناسی و مدیریتی كشور دانست و گفت: به نظر من مسوولان وقت وزارت نفت، بشكه را با تن اشتباه گرفتند زیرا وقتی صحبت از دریافت رقم ۱۰ دلار به‌ازای هر بشكه می‌كردند، كاملا مشخص بود كه این رقم غیرواقعی است اما اگر ۱۰ دلار را به‌ازای هر تن بگیریم، رقم معقولانه‌تری است.

وی افزود: همان زمان مشخص شد كه كشور در حال پرداخت هزینه‌ای سنگین است اما مقامات چون حرفی زده بودند از آن برنگشتند و كسی نیز مجبورشان نكرد برای وارد نكردن زیان بیشتر به كشور از حرف خود بازگردند و اشتباه‌شان را اصلاح كنند.

خسروجردی گفت: در چند سال ابتدایی بعد از فروپاشی شوروی، امریكا توانست درمیان كشورهای آسیای میانه برای خود جایی باز كند اما به‌دلیل دخالت‌های مستمر در این كشورها برای سرنگونی دولت‌های حاكم، مورد بدبینی این كشورها قرار گرفت و عملا بسیاری از كارخانه‌های آنها در این مناطق تعطیل شد. ولی اشتباهاتی از این دست از طرف ما باعث شد تا آنها با قدرت بیشتری به منطقه بازگردند.