روزنامه شهروند

این پژوهش حاصل کار احمد مسجد جامعی، عضو شورای شهر و محمد علی شاعری، رئیس ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران است

پژوهش حاضر، «روند تغییرات اقلیمی کلانشهر تهران و عوامل تاثیر گذار بر آن در یک دوره ۹۰ ساله» حاصل کار احمد مسجد جامعی، عضو کمیسیون سلامت، خدمات شهری و محیط زیست و محمد علی شاعری، رئیس ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران است که درپی می‌آید:

گسترش بی‌رویه شهر تهران، افزایش جمعیت، افزایش تعداد خودرو‌ها، افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی در بخش‌های ساختمان، حمل‌ونقل و صنعت، افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای، افزایش بلندمرتبه‌سازی مخصوصا در کریدورهای شهری و گسترش جزایر حرارتی در شهر باعث شده است که روند تغییرات اقلیم شهر تهران به‌گونه‌ای باشد که پایتخت را در مسیر گرم‌شدن پیش ببرد.

تغییرات اقلیم و گرمایش جهانی یکی از مهم‌ترین معضلات زیست‌محیطی در قرن اخیر بوده که توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده است. یکی از دلایل عمده تغییرات اقلیم، گرمایش جهانی است که عمده‌ترین دلیل آن افزایش گازهای گلخانه‌ای نظیر دی‌اکسیدکربن، اکسید ازت، کلروفلوئورو کربن و متان است. تغییر اقلیم یک پدیده پیچیده اتمسفری – اقیانوسی در مقیاس جهانی و در درازمدت است. این تغییر به دلایل دگرگونی درونی در سامانه اقلیم، تغییرات در بر هم کنش‌های مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده سامانه آن، تغییرات ایجاد شده در نیروی خارجی موثر بر سامانه، تغییر در عوامل محیطی و فعالیت‌های انسانی است. اقلیم کره زمین در طول تاریخ همواره درحال تغییر بوده، اما با شروع انقلاب صنعتی نقش بشر در تغییرات اقلیمی تغییر پیدا کرد. این امر به‌طور عمده به علت مصرف سوخت‏های فسیلی، شهر‏نشینی، جنگل‏زدایی، بیابان‏زایی و توسعه صنایع ناسازگار با محیط‌زیست و آلاینده و غیره است. در سال‏های اخیر تغییرات اقلیمی، به ویژه گرم‌شدن زمین، مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است.

براساس گزارش آژانس اطلاعات انرژی آمریکا و سازمان بهداشت جهانی در‌ سال ۲۰۱۴، ایران رتبه دهم تولید گازهای گلخانه‌ای و رتبه هشتم آلودگی هوا را در جهان به خود اختصاص داده است. براساس گزارش ملی تغییر آب و هوا (گزارش دوم) حدود ۸۰‌درصد علت تغییر آب و هوا و افزایش گازهای گلخانه‌ای در کشور مربوط به مصرف انرژی با منشأ فسیلی، حدود ۱۰‌درصد مربوط به صنایع آلاینده و مابقی مربوط به پدیده جنگل‌زدایی و کاهش پوشش گیاهی است. باتوجه به این‌که تغییرات اقلیمی در شهر‌ها با تغییر در ویژگی‌های محیط شهری، مشکلاتی را در عرصه‌های مختلف شهری پدید آورده و هزینه‌های سنگینی بر مدیریت شهری تحمیل می‌کند، در مقاله حاضر به بررسی تغییرات اقلیمی کلانشهر تهران - به‌عنوان شانزدهمین شهر پرجمعیت جهان و پایتخت کشور جمهوری اسلامی ایران- از ‌سال ۱۳۰۰ الی ۱۳۹۱ و عوامل موثر در ایجاد این تغییرات پرداخته شده است.

۱- ویژگی‌های جغرافیایی شهر تهران
شهر تهران از نظر جغرافیایی در ۵۱درجه و ۱۷ دقیقه تا ۵۱درجه و ۳۳دقیقه طول شرقی و ۳۵درجه و ۳۶دقیقه تا ۳۵درجه و ۴۴دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است. ارتفاع کنونی تهران از سطح دریا در حدود ۹۰۰ الی۱۸۰۰ متر است. به‌طور مثال در میدان تجریش ارتفاع حدود ۱۳۰۰ متر و در میدان راه‌آهن ۱۱۰۰م‌تر بالا‌تر از سطح دریا است. این اختلاف سطح به علت گستردگی و وسعت زیاد این شهر است. شیب زمین از شمال به جنوب در دامنه کوهستان شمیرانات ۱۰ الی ۱۵درصد، از تجریش تا تپه‌های عباس‌آباد با شیب متوسط ۳ الی ۵درصد، از عباس‌آباد تا خیابان انقلاب ۲‌درصد و از مرکز شهر تهران تا کناره ۱‌درصد است. تهران در پهنه بین دو وادی کوه (کوه‌های البرز) و کویر (حاشیه شمالی کویر مرکزی ایران) و در دامنه‌های جنوبی البرز گسترده شده‌ است. از سمت جنوب به کوه‌های ری و بی‌بی‌شهربانو و دشت‌های هموار شهریار و ورامین و از شمال به واسطه کوهستان محصور شده‌ است.

۲- ویژگی‌های اقلیمی شهر تهران
در ساختار کلی اقلیم تهران سه عامل وجود دارد که در آب‌و‌هوای آن نقش مؤثری دارند. این عوامل عبارتند از: وجود رشته‌کوه‌های البرز در شمال، دشت کویر در جنوب و وزش بادهای باران‌زای غربی. عامل ارتفاع در آب‌وهوای تهران نقش اساسی دارد. به همین جهت با کاهش ارتفاع از شمال به جنوب دما افزایش می‌یابد، اما میزان بارندگی کمتر می‌شود. کوه‌های اطراف تهران مانع بسیار مؤثری در نفوذ توده ‌هواهای مختلف هستند. به همین سبب هوای تهران از آرامش و سکون بیشتری نسبت به مناطق مجاور خود برخوردار است؛ به عبارت دیگر واقع شدن کوهستان از سمت شمال و دشت‌های حاشیه کویر از سمت جنوب و جنوب‌شرقی سبب ایجاد یک جریان خفیف و آهسته هوا از دشت به کوه در طی روز و از کوه به دشت در طول شب می‌شود. فصل سرما در تهران معمولا از آذرماه شروع می‌شود و بیشترین دمای ‌سال را در اواسط تابستان (مردادماه) داراست. گرم‌ترین ماه‌های سال، خرداد، تیر، مرداد و سرد‌ترین آن، آذر، دی و بهمن است. فصل بارندگی از مهرماه تا اسفندماه است و میزان بارندگی در دی‌ماه به حداکثر رسیده ولی در اوایل بهار بتدریج رو به کاهش می‌رود.

باد غالب در تهران باد غربی است که این باد‌ها هرگاه شدت بگیرند، هوای آلوده را از تهران خارج می‌کنند، البته امتداد کوه‌های البرز بین تهران و کرج تا حدود زیادی بادهای غربی را به سمت شهریار منحرف می‌کند و مانع تخلیه کامل آلودگی می‌شود، مگر آن‌که شدت باد زیاد باشد. پس از باد غربی، مهم‌ترین باد در فصل تابستان از سمت جنوب و از داخل کویر به سمت شهر تهران می‌وزد و هنگام وزش، موجب انتقال گرمای هوای کویر و حمل گردوغبار و آلودگی به سمت تهران می‌شود. جریان هوای دیگری که در محدوده تهران می‌وزد، نسیم کوه به دشت و برعکس است. این باد‌ها چون ملایم و آرام می‌وزند، قدرت پراکنده کردن مواد آلاینده را ندارند‌، ولی روز‌ها این مواد را با خود به طرف شمال تهران حرکت می‌دهند. مواد آلاینده پس از برخورد با کوه‌های بخش شمالی در آن‌جا می‌مانند و شب‌ها با وزش نسیم کوه به سمت دشت، از شمال به جنوب سرازیر می‌شوند.

۳- بررسی تغییرات اقلیمی شهر تهران
با مقایسه عناصر اقلیمی تهران در سالنامه‌های ۱۳۰۳ و ۱۳۹۱ می‌توان به چگونگی روند تغییرات عناصر اقلیمی در یک دوره حدود ۹۰ساله پرداخت. اطلاعات اقلیمی اخذ شده در‌ سال ۱۳۹۱ مربوط به آمارهای ایستگاه هوا‌شناسی ژئوفیزیک تهران است که دلیل انتخاب ایستگاه، موقعیت جغرافیایی این ایستگاه و قرارگیری آن در محدوده تهران قدیم است.

۳-۱- دما
دما کمیتی است که در شهر تهران نسبت به سایر کمیت‌های هوا‌شناختی بیشتر تحت‌تأثیر قرار گرفته است. بررسی دما در شهر تهران نشان داد که در ‌سال ۱۳۰۳ کمترین درجه حرارت ثبت شده مربوط به بهمن‌ماه با ۱۶. ۱- درجه سانتیگراد و بیشترین دمای ثبت شده نیز مربوط به ماه مرداد با ۳۹. ۱ درجه سانتیگراد بوده است. همچنین درجه حرارت متوسط در‌ سال مذکور ۱۵. ۵درجه سانتیگراد بوده است. شهر تهران در‌ سال ۱۳۹۱ دارای حداقل دمای مطلق ۵. ۲- و حداکثر دمای مطلق ۳۸. ۶درجه سانتیگراد در ایستگاه سینوپتیک بوده است. مقایسه‌ آمارهای مربوط به درجه حرارت در سال‌های ۱۳۰۳ و ۱۳۹۱ تفاوت معنی‌داری را نشان می‌دهد. اختلاف دمای حداکثر در دوره آماری مذکور ۰. ۵ درجه سانتیگراد و اختلاف دمای حداقل در این دوره حدود ۱۱ درجه سانتیگراد بوده است یعنی در‌ سال ۱۳۹۱ حداقل دما نسبت به‌ سال ۱۳۰۳، ۱۱درجه سانتیگراد افزایش یافته است که تفاوت قابل ملاحظه‌ای را نشان می‌دهد. همان‌گونه که ملاحظه می‌شود دمای زمستان‌ها بیش از دمای تابستان‌ها افزایش داشته و دامنه تغییرات دمایی در‌ سال ۱۳۹۱ نسبت به ‌سال ۱۳۰۳ کاهش یافته که حاکی از آن است که شب‌های تهران گرم‌تر شده و دما در زمستان بیش از دماهای تابستان افزایش داشته است. عوامل متعددی ازجمله شرایط وضع هوا، عرض جغرافیایی، زمان، توپوگرافی، پایداری، باد، آلودگی هوا، منابع گرمای مصنوعی و دست‌ساز بشر، ارتفاع ساختمان‌ها، هندسه خیابان‌ها و شرایط تخلیه هوای شهر، سبب افزایش دما در محیط‌های شهری می‌شوند.

۳-۲- بارندگی
به‌دلیل عدم وجود داده‌های بارش در بین سال‌های ۱۳۰۰ الی ۱۳۹۱، بارش‌ها در یک دوره ۶۳ ساله (۱۳۹۱-۱۳۳۰) بررسی شد که نشان‌دهنده نوسانات شدید بارندگی از سالی به ‌سال دیگر است که از ویژگی‌های بارز آب و هوای تهران یا می‌توان گفت کل ایران است. به‌طور مثال در ‌سال ۱۳۹۱، میزان متوسط بارندگی ۲۳۹. ۷ میلیم‌تر بوده درحالی‌که در سال۱۳۸۹، میزان بارندگی ۱۸۳. ۲ میلیم‌تر بوده است. بنابراین بارندگی شهر تهران در این دوره همواره نوسانات افزایشی و کاهشی داشته، لیکن کلانشهر تهران در ۳۰‌سال اخیر با کاهش میزان بارندگی مواجه بوده‌ است. میزان بارندگی سالانه در سطح شهر تهران در سال‌های اخیر حدود ۲۰‌درصد کاهش یافته است.

۳-۳- باد
جریانات عمومی هوا در تهران تابع بادهای غربی بوده و امتداد عمومی این جریانات با جهت کلی کوه‌های البرز تقریبا موازی است. باد غالب تهران غربی (۲۷۰درجه) و متوسط سرعت آن ۵. ۵ متر بر ثانیه ‌است. آمارهای هوا‌شناسی در ‌سال ۱۳۰۳ نشان داد که بیش از یک‌سوم ایام سال، هوا آرام بوده و در سایر اوقات سرعت باد از ۹. ۱ متر در ثانیه تجاوز نکرده است. میانگین سرعت باد در این‌ سال ۴. ۴ متر بر ثانیه گزارش شده است. همچنین براساس آمارهای ‌سال ۱۳۹۱، میانگین سرعت باد ۳. ۲م‌تر بر ثانیه بوده است. به دلیل عدم وجود داده‌های مرتبط به باد در بین سال‌های ۱۳۰۰ الی ۱۳۹۱، بررسی سرعت روزانه باد در یک دوره ۶۳ ساله (۱۳۹۱-۱۳۳۰) مورد بررسی قرار گرفت که نشان داد حداکثر سرعت میانگین سالیانه باد در سال‌های مذکور، ۴ و حداقل ۲م‌تر بر ثانیه بوده است. نتایج بررسی‌ها نشان داد که میانگین سرعت باد روزانه در ‌سال ۱۳۹۱ نسبت به‌ سال ۱۳۳۰ تغییر چندانی پیدا نکرده، این درحالی است که سرعت بادهای شبانه در تهران کاهش یافته است. میانگین ماهانه سرعت باد در ساعات اولیه شب و اوایل صبح روند کاهشی قابل ملاحظه‌ای را نشان داد. باد با انتقال آلاینده‌ها سبب کاهش اثرات گلخانه‌ای شده و در نتیجه از افزایش دمای کمینه در کلانشهر‌ها جلوگیری می‌کند. (رنجبر سعادت‌آبادی، عباس، ۱۳۹۱)
۴- عوامل موثر در تغییرات اقلیمی شهر تهران به شرح ذیل است:

۴-۱- افزایش جمعیت و توسعه شهرنشینی
در ‌سال ۱۳۰۰ شهر تهران با مساحتی برابر ۲۴. ۴۵۸. ۲۹۰ مترمربع و براساس سرشماری‌ سال ۱۳۳۵، جمعیتی بالغ بر ۱. ۵۶۰. ۹۳۴ نفر را پذیرا بوده است. با گسترش و توسعه چشمگیر پایتخت در طول نود‌سال گذشته، مساحت شهر به ۷۳۰. ۰۰۰. ۰۰۰ مترمربع و جمعیت آن به ۸. ۲۴۴. ۵۳۵ نفر افزایش یافته است. این بدان معنی است که تهران اکنون با رشد تقریبی ۳۰برابری وسعت و ۵. ۳ برابری جمعیت نسبت به نود ‌سال گذشته روبه‌رو بوده که به‌طور حتم یکی از مهم‌ترین پیامد‌های افزایش جمعیت و توسعه شهرنشینی در کلانشهر تهران، افزایش مصرف انرژی و تغییرات اقلیم بوده است.

۴-۲- رشد اقتصادی و توسعه فعالیت‌های صنعتی نامتوازن
شهر تهران ضمن مواجهه با افزایش جمعیت، رشد بسیار چشمگیری در زمینه توسعه صنعت نیز داشته است به نحوی که درحال حاضر بیش از ۱۷۰۰۰ واحد صنعتی و صنفی در تهران و اطراف آن مستقر است که این رشد سریع صنعتی به موجب مصرف بی‌رویه سوخت‌های فسیلی نهایتا موجب افزایش گازهای گلخانه‌ای و تغییرات آب و هوایی در تهران شده است. بررسی عوامل موثر در بخش صنعت بر میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای نشان می‌دهد که چهار اثر تولیدی، ساختاری، شدت مصرف انرژی و ترکیب سوخت در انتشار گازهای گلخانه‌ای موثر بوده که بیشترین سهم مربوط به اثر تولیدی و شدت انرژی است. نتایج حاصل از محاسبات نشان می‌دهد که ظرفیت زیادی به منظور کنترل انتشار گازهای گلخانه‌ای در بخش صنعت بدون کاستن از سطح تولید (۳۷‌درصد سهم تولید) وجود دارد. می‌توان بدون کاستن از سطح تولید تا ۶۳‌درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای را با استفاده از سایر اثرات کاهش داد. یکی از مهم‌ترین راه‌های کاهش گازهای گلخانه‌ای بدون کاستن از تولید، بهبود شدت مصرف انرژی در بخش صنعت است. (نظری، محسن و بخشی‌زاده، محمد، ۱۳۹۰)

۴-۳- پایین‌بودن سطح تکنولوژی
یکی از عوامل موثر در انتشار گازهای گلخانه‌ای و پدیده تغییر اقلیم، انواع تکنولوژی‌های مورد استفاده در بخش‌های صنعت، حمل و نقل، انرژی، کشاورزی و مدیریت زایدات است. در کلانشهر تهران یکی از نقاط ضعف موجود، در حوزه تکنولوژی است. استفاده از تجهیزات فرسوده و ناکارآمد در بخش‌های مختلف، فقدان تکنولوژی‌های مناسب جهت تولید سوخت مناسب و پاک برای وسایل نقلیه سبک و سنگین، عدم جمع‌آوری کامل گازهای منتشره (بالاخص گاز متان) از محل‌های دفن زباله شهری، عدم جلوگیری از انتشار بخارات از محل‌های سوخت‌رسانی شهری، انتشار گازهای گلخانه‌ای از فرآیندهای قدیمی و فرسوده صنعتی، استفاده گسترده از سوخت‌های فسیلی در بخش ساختمان، صنایع و بخش حمل‌ونقل و.... از عوامل افزایش گازهای گلخانه‌ای در کلانشهر تهران ناشی از پایین بودن سطح تکنولوژی است.

- افزایش تولید آلاینده‌های هوا
هیچ‌کدام از گازهای گلخانه‌ای جزو آلاینده‌های هوا نیستند ولی منابع انتشار آن‌ها با هم یکسان است. بسیاری از گازهای گلخانه‌ای از احتراق سوخت‌های فسیلی ایجاد می‌شوند و سوخت‌های فسیلی عامل ایجاد آلودگی هوا هم هستند. بنابراین با تولید دی‌اکسید‌کربن، آلاینده‌ای مثل منوکسید‌کربن به وجود می‌آید. در نتیجه اقدامات کاهش آلودگی هوا سبب پایین‌آمدن میزان گازهای گلخانه‌ای هم می‌شود و بالعکس. البته این دو پدیده تفاوت مهمی نیز با هم دارند. اینکه آلودگی‌های هوا در ارتفاعات پایین حدود ۵۰ متری سطح زمین ایجاد می‌شوند و تنها یک منطقه را دربر می‌گیرند؛ درحالی که گرمایش زمین یک موضوع جهانی است و لایه گازهای گلخانه‌ای در ارتفاع چند کیلومتری سطح زمین باعث افزایش دما می‌شود.

آلودگی هوای تهران یکی از معضلات اساسی این کلانشهر است. تهران بزرگ‌ترین قطب صنعتی و تجاری کشور محسوب می‌شود. عوامل طبیعی، فرم ساخت شهری، وجود بیش از ۳‌میلیون خودروی فعال و ۷۰۰‌هزار موتورسیکلت، ۱۷۰۰۰ واحد صنعتی و صنفی (معادل ۲۵درصد صنایع کل کشور) با مصرف حدود ۲۰‌درصد کل انرژی کشور، تمرکز ۷۰‌درصد خدمات و ۸۰‌درصد متخصصان، این شهر را به یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان تبدیل کرده است.

- افزایش تولید پسماند
یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار بر تغییر اقلیم در شهر تهران، افزایش بی‌رویه تولید پسماند است که ناشی از افزایش جمعیت، توسعه شهر‌نشینی و فرهنگ مصرف‌گرایی غلط است. مدیریت ناصحیح پسماند‌ها (بیشترین حجم پسماندهای تولیدی بدون استحصال گاز متان دفن می‌شود)، منجر به تولید گازهای گلخانه‌ای در کلانشهر تهران شده است.

۵- مهم‌ترین اثرات تغییرات اقلیمی بر شهر تهران عبارتند از:
- افزایش دما
- کاهش میزان بارندگی
- افزایش تبخیر، بروز پدیده خشکسالی و ریزگرد‌ها
- تخریب و ایجاد خسارت بر فضای سبز شهری
- افزایش مصرف انرژی
- کاهش محصولات کشاورزی

جمع‌بندی و ارایه پیشنهادات
شرایط اکولوژیک شهر تهران در طول چهار قرنی که از عمر این شهر می‌گذرد، به‌ویژه از اوایل قرن حاضر تا به‌حال، دگرگونی‌های بسیار عمیق و گسترده‌ای را متحمل شده است. به تبع آن، اقلیم نیز که در نتیجه تغییرات اکولوژیکی می‌تواند تغییر یابد، در فضای طبیعی اشغال شده توسط شهر به‌طور گسترده‌ای تغییر ماهیت داده است. شاید مهم‌ترین علل بروز تغییرات اقلیمی در تهران را، که بی‌شک از تغییرات اقلیم جهانی نیز تأثیر می‌پذیرد، بتوان در دو عامل بیان‌ کرد: نخست حضور فیزیکی شهر به‌عنوان پدیده‌ای بیگانه در محیط طبیعی و دوم فعالیت‌های مرتبط با زندگی شهری. گسترش بی‌رویه شهر تهران، افزایش جمعیت، افزایش تعداد خودرو‌ها، افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی در بخش‌های ساختمان، حمل‌ونقل و صنعت، افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای، افزایش بلندمرتبه‌سازی مخصوصا در کریدورهای شهری و گسترش جزایر حرارتی در شهر باعث شده است که روند تغییرات اقلیم شهر تهران به‌گونه‌ای باشد که پایتخت را در مسیر گرم‌شدن پیش ببرد. در وضع موجود، ساختار اکولوژیک فضایی که به اشغال شهر تهران درآمده به‌طور کامل تغییر یافته است. در نتیجه مسدود‌شدن سطح شهر توسط آسفالت و گسترش ساختمان‌سازی، ساختار هیدرولوژیک شهر کاملا دگرگون شده است. خاک به‌عنوان یک عامل اکولوژیک، توسط بنا‌ها و شبکه راه‌ها پوشیده شده و بدین‌ترتیب روابط خود را با اتمسفر و هیدروسفر از دست داده است. لذا با توجه به ارتباط نزدیک عوامل یاد شده با اقلیم و نیز کنش مجموعه این عوامل با یکدیگر، ظهور تغییرات در اقلیم شهر به‌عنوان واکنشی نسبت به تغییرات به وقوع پیوسته در بین سایر عوامل اکولوژیک، امری کاملا بدیهی است. گسترش فرآیند بازیافت پسماندهای شهری، جمع‌آوری گاز متان از مراکز دفن پسماند‌ها و استفاده از آن به‌عنوان منبع انرژی، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و سوخت‌های پاک، توسعه فضاهای سبز شهری و جنگل کاری‌های دست‌کاشت، بهبود فرآیندهای تولیدی و صنعتی و استفاده از تکنولوژی‌های دوستدار محیط‌زیست، افزایش راندمان مصرف بهینه انرژی، گسترش وسایل نقلیه عمومی، ایجاد ایستگاه‌های مخصوص دوچرخه و ترویج استفاده از دوچرخه در سطح شهر‌ها، از رده خارج‌کردن خودرو‌ها و صنایع مستعمل، پایش مداوم آلاینده‌ها در سطح شهر‌ها، توسعه سیستم‌های تشویقی و تنبیهی صنایع به منظور کنترل تولید گازهای گلخانه‌ای، حفاظت از ذخایر گیاهی و جانوری موجود، بهینه‌سازی صنعت ساخت‌و‌ساز در مقیاس شهری، پیشگیری از گسترش افقی شهر‌ها و آموزش و فرهنگسازی شهروندان به‌عنوان راهکارهای موثر به منظور کنترل تغییرات اقلیم در کلانشهر تهران پیشنهاد می‌شود. در پایان لازم به ذکر است اقلیم شهر تهران به‌گونه‌ای تغییر یافته است که اگر مورد توجه جدی برنامه‌ریزان قرار نگیرد، مشکلات غیرقابل جبرانی را ایجاد خواهد کرد. در راستای مدیریت این معضل، راهبردهای ذیل پیشنهاد می‌شود:

مدیریت مصرف انرژی ناشی از منابع ثابت (منابع خانگی، اداری، تجاری، صنایع و کارگاه‌ها)، مدیریت مصرف انرژی ناشی از منابع متحرک، بازیافت و مدیریت پسماند، حفاظت از منابع آبی و مدیریت پساب‌ها و روان آب‌ها، مدیریت فضای سبز، جنگل‌داری و کشاورزی شهری، مدیریت ساختار کالبدی شهر، حفاظت از گونه‌های تنوع‌زیستی، آموزش و فرهنگ‌سازی و تعامل سازمان‌ها و نهادهای متولی.

امید آن‌که با تدوین و اجرای راهبردهای ذکر شده بتوان گامی موثر در حفظ و حراست از اقلیم شهر تهران برداشت و محیطی درخور شهروندان تهرانی ایجاد کرد.