در گذشت زمان پاره‌ای از روز‌ها و شب‌ها به مناسبت اتفاقی که می‌افتد و آن رویداد اثری در اثبات یک نتیجه مهم و سرنوشت ساز در بطن تاریخ و ذهن مردم آن زمان بجا می‌گذارد، اهمیتی خاص می‌یابد و با گذشت سال‌ها پشت در پشت نام و اثر آن رویداد در یاد‌ها باقی می‌ماند.

روز سی‌ام تیرسال ۱۳۳۱ خورشیدی یکی از آن روزهاست که به علت قیامی که رخ داده و عده‌ای از مردمان معتقد و وطنخواه به تیر جنایتکاران جان سپرده‌اند و همعقیدگانشان با دیدن آن منظره وحشتناک میدان را خالی نکرده، یکی پس ازدیگری کشته شدن را به چیزی نشمرده به مقاومت خود افزوده‌اند و با این سرسختی خواست عمومی را تحقق بخشیده‌اند. به این جهت این روز جنبه تاریخی پیداکرده ونسل اندرنسل در اذهان و خاطرات باقی مانده است.

موضوع حادثه از این قرار است که همزمان با گشایش دوره هفدهم مجلس شورای ملی، دکترمصدق نخست وزیر محبوب ملت برای تشکیل کابینه جدید نزد شاه می‌رود ودر ضمن ارائه نام وزیران از شاه درخواست می‌کند که تصدی وزارت دفاع ملی را به وی واگذار کند به این علت که دولت با کشوری چون انگلستان در نبرد سیاسی است و در این موقعیت حساس باید ارتش را دراختیار بگیرد تا بتواند مستقیما با او تعاون و تعامل داشته باشد. شاه که همواره وزارت دفاع ملی را در اختیارخود داشته این درخواست را نمی‌پذیرد و مصدق هم بی‌درنگ استعفا می‌دهد.

شاه با نظرخواهی از مجلس «احمدقوام»، قوام السلطنه را به نخست وزیری به جای مصدق بر می‌گزیند و شیرازه ملی کردن نفت را گسسته می‌سازد. قوام پس از گرفتن دستخط نخست وزیری اعلامیهٔ خشونت باری صادرمیکند و با اظهار اینکه هرکس در کار او اخلال نماید به دادگاه انقلابی کشانده می‌شود، دستور می‌دهد اعلامیه‌اش که انتقادی هم از دولت قبل در بر داشته با لحن پرخاشگرانه‌ای چندبار ازرادیو پخش گردد. باری برای حمایت از دکترمصدق و مبارزه با دولت قوام اعلامیه‌ای ازسوی نمایندگان فراکسیون جبهه ملی صادر می‌شود و از مردم درخواست می‌گردد که برای بازگرداندن رهبرمحبوب خود دکترمصدق از بامداد سی‌ام تیر دست به اعتصاب عمومی و تظاهرات بزنند.

با انتشار این اعلامیه صبح روز سی‌ام تیر سیل جمعیت از جنوب تهران و بازار به سوی مجلس سرازیر می‌شود. در حالیکه تعدادی تانک و ماشین نظامی میدان بهارستان را اشغال کرده بودند. یکباره فریاد مرگ بر قوام از خیابان اکباتان تا میدان بهارستان بلند می‌شود و آنگاه نظامیان شروع به تیراندازی می‌کنند و چند تن هدف تیر قرار گرفته ودر خون خود می‌غلتند. این موجب تجری دیگران قرار می‌گیرد وبا فریاد یامرگ یامصدق به اعتراضات خود ادامه می‌دهند و باز تیراندازی نظامیان اینان رابه خاک و خون می‌کشد. و این صحنه عبرت انگیز تا نزدیک ظهر ادامه پیدا می‌کند.

سرانجام دو تن از فراکسیون نهضت ملی نزد شاه رفته، این کشتار بی‌امان و آن مقاومت‌های سرسختانه را به او گوشزد کرده و عزل قوام را از نخست وزیری درخواست می‌کنند. و شاه از ترس فراگیری اعتراضات و انقلاب در سرتاسر کشور به فوریت قوام را عزل و فرمان نخست وزیری دکترمصدق را صادر می‌کند. این خبر به وسیله مهندس احمدرضوی به جمعیت رسانده می‌شود و نظامیان بی‌درنگ میدان را ترک کرده، اختفا اختیار می‌کنند.

از آن پس تا ۲۴ ساعت شهر تهران در دست مردم قرار می‌گیرد که به خوبی اداره می‌کنند و کارمندان پلیس و نظامیان در مخفی‌گاه‌ها در انتظار حوادث بعدی بسر می‌برند. در این قیام ملی در حدود سی نفرجان می‌بازند که درابن بابویه در کنار هم مدفون می‌شوند. از آن تاریخ به بعد همواره در سالگرد سی‌ام تیراعضا و هواداران جبهه ملی برای فاتحه خوانی و نثار گل به ابن بابویه می‌روند ومراسم احترام را نسبت به شهیدان سی‌ام تیرادا می‌کنند.

جانبازی‌های این روز تاریخی به همه نشان داد که اراده ملت بالا‌تر از قدرت‌های حکومتی است.

در روز سی‌ام تیر چندین جوان چون شیر باخون خود نوشتند یا مرگ یا مصدق

تهران – جبهه ملی ایران
۳۰ تیرماه ۱۳۹۳