رویترز / صدای آمریکا

در شرایطی که چند میلیون ایرانی‌تبار پس از وقوع انقلاب اسلامی در ایران جلای وطن کرده و به کشورهای آمریکای شمالی، اروپا و حتی بسیاری از کشورهای عربی و آسیایی کوچ کرده‌اند، بر سر کار آمدن دولت جدید حسن روحانی در ایران پرسش‌هایی در مورد احتمال بازگشت برخی از ایرانیان در تبعید را مطرح کرده است.

بعضی از منتقدان دولت جمهوری اسلامی برای اولین بار پس از انتخابات مناقشه آمیز ریاست جمهوری سال ۲۰۰۹ در ایران، با مشاهده بر سر کار آمدن دولت جدیدی که شعار تعامل و مدارا و آزادی سر می‌دهد، از تبعید به وطن بازمی‌گردند.

سراج میردامادی، روزنامه‌نگار ایرانی است که از سال ۲۰۰۹ تاکنون به ایران بازنگشته بود، اما او پس از پیروزی آقای روحانی به ریاست جمهوری به وطن بازگشت. آقای میردامادی در حالی به ایران بازگشته است که هیچ ضمانتی وجود نداشت که بازگشت او خوشایند مقامات کشور باشد.

آقای میردامادی ۴۲ ساله در گفتگوی تلفنی از تهران به رویترز گفته است «من شب مراسم تحلیف روحانی وارد ایران شدم و از آن زمان شواهدی را دیده‌ام که بر حس اولیه من در مورد بازگشت مهر تایید زده‌اند».

کشور‌ها و مقامات غربی که در پی یافتن راهکاری برای پرونده اتمی ایران هستند نیز همچون آقای میردامادی و دیگر ایرانیان در تبعید امید‌ها و تردیدهایی دارند. مقامات غربی تلاش می‌کنند دریابند موازنه حرف و عمل مقامات دولت جدید ایران تا چه حد قابل اعتماد و اعتبار است.

مقامات افراطی و تندروی جمهوری اسلامی چهره‌های مخالفی که از انتخاب مجدد محمود احمدی‌نژاد به ریاست دولت انتقاد کرده بودند را به توطئه و همدستی با اسرائیل و ایالات متحده برای سرنگونی حکومت متهم کردند و بسیاری از آن‌ها را به بازداشت‌های طولانی محکوم کردند.

صد‌ها فعال کارزارهای انتخاباتی، خبرنگار و وکیل ایران را ترک کردند و در کشورهایی همچون ترکیه، دبی، اروپا و ایالات متحده اقامت گزیدند. تعدادی از آن‌ها نیز تبعیدی‌هایی هستند که سال‌های پیش از دولت احمدی‌نژاد جلای وطن کردند.

امروز ایرانیانی که قصد دارند به ایران برگردند با پرسش‌های دشواری همچون محدودیت شغلی و فعالیت و احتمال محکومیت در دادگاه‌های جمهوری اسلامی روبرو هستند.

برخی از ناراضیان و چهره‌های تبعیدی که به ایران بازگشته‌اند، از وجود شواهدی مبنی بر افزایش آزادی‌ها و فضای بازتری برای تحمل دیدگاه‌ها و صدای مخالفان خبر داده‌اند.

ابراهیم نبوی نویسنده و طنزنویس مقیم اروپا به رویترز گفته است «خود دولت می‌گوید ما قصد داریم شرایط را بهتر کنیم». آقای نبوی قصد دارد پس از گذشت ۱۰ سال اقامت در تبعید به ایران بازگردد. او می‌گوید «شرایط در مقایسه با دوران احمدی‌نژاد کاملاً فرق کرده است».

آقای نبوی مقیم بروکسل است و ۵۵ سال دارد و در سال ۲۰۰۳ ایران را ترک کرد. او دو بار به اتهام چاپ یادداشت‌هایش در نشریات زندانی شد. او می‌گوید مصمم است که به ایران بازگردد چون ارتباط روزانه با مردم ایران و زبان فارسی برای کار او حیاتی است.

رویارویی با خطر

حسن روحانی در سفر اخیر خود به نیویورک در جمع تعدادی از آمریکایی‌های ایرانی تبار مشتاق گفت دولت او راه را برای سفر آن‌ها به وطن تسهیل خواهد کرد.

آقای روحانی گفت «حق هر ایرانی است که از وطنش دیدن کند». او در اوج تشویق و تحسین حضار گفت «اگر قرار بود پیام شما را به ایران ببرم، شاید پیام این بود که سفر به ایران حق مسلم ماست».

آزادی تعدادی از زندانیان سیاسی سر‌شناسی همچون نسرین ستوده پس از پیروزی حسن روحانی نیز با استقبال بین المللی روبرو شد، اما ضمانتی وجود ندارد که منتقدان دولت بتوانند بازگشت امن و سلامتی به وطن داشته باشند و نظام قضایی که زیر نظر مستقیم علی خامنه‌ای، رهبر ایران عمل می‌کند می‌تواند بازگشت تبعیدیان به ایران را مورد پرسش قرار دهد و حتی اتهاماتی را علیه آن‌ها مطرح کند.

غلامحسین محسنی اژه‌ای، سخنگوی قوه قضاییه در ماه ژوییه گفت ایرانیان که کشور را ترک کرده‌اند می‌توانند بازگردند اما احتمال دارد با اتهامات قضایی روبرو شوند.

سراج میردامادی به دلیل مصاحبه با رسانه‌های خارجی و انتقاد از مقامات دولتی با چندین اتهام روبرو بوده و از ماه اوت که به ایران بازگشته، ممنوع الخروج و تا به حال دو بار برای بازجویی احضار شده است. او هنوز اجازه فعالیت حرفه‌ای در ایران ندارد.

آقای میردامادی به رویترز گفته است «من کاملاً آگاهی داشتم که در صورت بازگشت، اجازه خروج از ایران را نخواهم داشت اما بهایی که پرداخته‌ام، ارزش این ریسک را داشت... من در مقام کسی که می‌خواهد در مورد ایران صحبت کند و از دولت انتقاد کند، حضور فیزیکی‌ام ضروری بود».

سراج میردامادی اذعان می‌کند دولت باید برای ایجاد فضای سیاسی واقعاً باز و آزاد در ایران باید قدم‌های بیشتری بردارد. او می‌گوید «ما باید شواهد بیشتری ببینیم اما به نظر می‌رسد این روند تازه آغاز شده است و برای رسیدن به شرایط مطلوب راه طولانی در پیش داریم».

مسیح علی‌نژاد ۳۷ ساله، در ایران خبرنگار بود و یک هفته پیش از انتخابات سال ۲۰۰۹ ایران را ترک کرد تا در خارج از کشور تحصیل کند. او به دلیل سرکوب‌ها علیه مطبوعات اصلاح طلب و ناآرامی‌های پس از انتخابات به ایران بازنگشت.

او طی ۴ سال گذشته با اعضای خانواده‌های زندانیان سیاسی و قربانیان اعتراضات مصاحبه کرده است.

مسیح علی‌نژاد به رویترز گفته است «من سر دو راهی مانده‌ام که در بریتانیا بمانم و یا به ایران برگردم. دلم می‌گوید برگرد اما اگر برگردم از نظر کار حرفه‌ای قادر نخواهم بود که آزادانه بنویسم... چه به ایران برگردم و چه اینجا بمانم، تصمیمی است که بین زندگی شخصی و حرفه ای‌ام و بین حرف دلم و کارم سر دو راهی مانده‌ام».

زندگی در خارج از ایران و تبعید، پیامدهای روحی و روانی بسیاری برای ایرانیان داشته است.

علی‌نژاد می‌گوید «به تدریج قیافه مادرم را از یاد می‌برم. همه زندگی‌ام به فارسی حرف زده‌ام، به فارسی مصاحبه کرده و نوشته‌ام و کتاب‌ها را به زبان فارسی خوانده‌ام. من فقط جسمم در بریتانیا زندگی می‌کند، اما روحم و فکرم در ایران است».

نازک افشار، کارمند پیشین سفارت فرانسه در تهران پس از شرکت در اعتراضات بعد از انتخابات ریاست جمهوری در ایران بازداشت و به جاسوسی و اقدام علیه امنیت ملی متهم شد. با وجودی که خانم افشار محاکمه شد اما هیچ حکمی برای او صادر نشد. او در ‌‌نهایت با مداخله دولت فرانسه آزاد شد و در سال ۲۰۰۹ ایران را ترک کرد.

خانم افشار ۵۲ سال دارد و قصد دارد ماه نوامبر به ایران بازگردد. او می‌گوید انتخاب روحانی و وجود اعضای میانه رو در کابینه دولت او دلگرم کننده است.

او می‌گوید «من فکر می‌کنم این صد در صد شروع یک جنبش است. من خیلی خوش بین هستم اما خطرات و ریسک‌هایی هم وجود دارد و من در شرایطی به ایران بازمی‌گردم که احتمال دارد در فرودگاه بازداشت شوم».