شرق / محمدحسین نجاتی: پایگاه علمی و انتشارات «الزویر» به عنوان یکی از اولین، مهم‌ترین و بزرگ‌ترین انتشارات علمی در دنیا، طی اقدامی یکطرفه، بخش‌های علمی و پژوهشی ایرانی که وابسته به مراکز دولتی هستند را تحریم کرد.

خبرگزاری ایسنا، به نقل از «ساینتیفیک ژورنال»، گزارش داد از مجلات علمی درخواست شده به تشدید تحریم‌های تجاری علیه ایران کمک کنند. بنابر این گزارش در تاریخ ۳۰‌ آوریل، انتشارات «الزویر» هلند یادداشتی برای شبکه سردبیرانش ارسال و اعلام کرد که همه نمونه‌خوان‌ها و ویرایشگران آمریکایی باید از پذیرش آثاری که نویسنده آن از کارکنان دولت ایران باشد، خودداری کنند.

براساس سیاستی که در ماه مارس به اجرا درآمد و نشانگر تغییرات در قانون مصوب کنگره آمریکا در ماه دسامبر است، حتی شرکت‌هایی نظیر «الزویر» که در آمریکا مستقر نیستند باید مانع از آن شوند که پرسنل آمریکایی‌شان با دولت ایران وارد تعامل شود.

براساس این گزارش، تحریم‌هایی که هدف از آن مجازات ایران به دلیل دنبال کردن فناوری هسته‌ای است نسبت به قوانین پیشین مصوب آژانس اجرایی وزارت خزانه‌داری، یعنی دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی، گسترده‌تر شده‌اند.

به گفته یک مقام خزانه‌داری، ‌این دفتر سیاست «مجوز کلی» برای مجلات را تغییر نداده است و همچنان به آنها اجازه انتشار مقالاتی را که توسط دانشمندان غیردولتی ایران و دیگر کشورهای تحریم‌شده نوشته شده باشد، می‌دهد. توصیه جدید این است که این دفتر اصرار دارد همه شهروندان آمریکایی بدون توجه به اینکه در استخدام کجا باشند، به تحریم‌ها علیه مجلات نوشته‌شده توسط پژوهشگران دولتی پایبند باشند.

این امر باعث شده است «الزویر» به کارکنانش هشدار بدهد. هرالد بورزما، سخنگوی «الزویر»، در ایمیلی توضیح داد که انتظار می‌رود تحریم‌های جدید بر تعداد کمی از مجلات تاثیر گذارد و این شرکت به توصیه سازمان ملل در یکی، دو سال گذشته تحریم‌های مشخص‌تری را به اجرا درآورده است.

براساس این گزارش، مجلات علمی و پزشکی آمریکایی در صورت پذیرش آثار علمی نویسندگان تحت استخدام دولت ایران ناقض قوانین دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی شناخته می‌شوند و این امر شامل ادارات پژوهشی مربوط به تاسیسات هسته‌ای و شرکت‌های مختلف نفتی و گازی است که نهادهای دولت ایران در نظر گرفته می‌شود. این گزارش حاکی است که این تحریم‌ها شامل آثار موسسات دانشگاهی و پژوهشی و آثاری که منشأ آن غیردولتی باشد، نظیر بیمارستان‌ها، نیست.

سابقه تحریم دو دانشگاه ایرانی از سوی «الزویر»

به گزارش «شرق»، در ۲۶ مهر ۱۳۹۰ انتشارات «الزویر» به دنبال تصویب قانون جدید تحریم اتحادیه اروپا علیه ایران، دسترسی دو دانشگاه شهید بهشتی و مالک‌اشتر را به پایگاه اطلاعات علمی خود مسدود کرد. پس از آن به پیشنهاد رییس دانشگاه تهران، فرهاد رهبر، در جلسه هم‌اندیشی روسای دانشگاه‌های کشور که با حضور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری تشکیل شده بود، بر اساس نظر اکثریت، روسای دانشگاه‌ها پایگاه علمی «الزویر» تحریم شد.

تصمیم این جلسه، هیات‌های ممیزه دانشگاه‌ها را ملزم می‌کرد از دادن امتیاز به مقالات علمی انتشاریافته در پایگاه «الزویر» خودداری کنند. این در حالی بود که پس از این اقدام مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی طی گزارشی اقدام وزارت علوم در جلسه هم‌اندیشی روسای دانشگاه‌های کشور را «خودتحریمی» عنوان کرد.

«الزویر» چیست؟

«الزویر» نام یکی از اولین‌ و بزرگ‌ترین‌های دنیای نشر است که به چاپ مجلات علمی و شرح وقایع علمی می‌پردازد. در این راه نامدارانی همچون اسکالیجر، گالیله، اراسموس و دکارت با این موسسه همکاری داشته‌اند.

محل اصلی موسسه در آمستردام، مرکز هلند قرار دارد، اما فعالیت موسسه به کشور مبدأ محدود نیست، بلکه در کشورهای آمریکا و انگلستان هم فعالیت‌های مهمی را دنبال می‌کند.

بنیانگذار موسسه، لوییس «الزویر» این تجارت را در سال ۱۵۸۰ میلادی شروع کرد. این خاندان از دیرباز در کشور هلند به امر فروش و چاپ کتاب اشتغال داشته‌اند. با این همه سازمان امروزی «الزویر» در سال ۱۸۸۰ میلادی تاسیس شد و تولیدات اولیه آن را ژورنال لاسنت، سل و کتاب‌هایی شامل آناتومی‌گری و ساینس دایرکت که مجموع ژورنال‌های الکترونیکی بود، تشکیل می‌داد و در حال حاضر «الزویر» دادگان اینترنتی خود را با نام اسکوپوس ارایه کرده است.

این موسسه، به عنوان یک ناشر چندرسانه‌ای پیشرو، پیشتاز ارایه اطلاعات علمی و بهداشتی در دنیاست که بیش از ۲۰۰ هزار محصول و خدمت، شامل مجله، کتاب، محصولات و خدمات الکترونیکی و پایگاه‌های اطلاعاتی، ارایه می‌دهد و به بیش از ۳۰میلیون دانشمند، دانشجو و متخصص عرصه بهداشت و اطلاعات در سرتاسر دنیا خدمت‌رسانی می‌کند.

مرکز ثقل فعالیت موسسه «الزویر» انتشار کتاب و مجله علمی است و جالب توجه اینکه قدمت تقویت فرآیند پذیرش مقالات در انتشارات این موسسه از ۱۳۰ سال گذشته است.

دفتر مرکزی کمپانی «الزویر» در آمستردام هلند بیش از هفت‌هزارنفر از ۲۴ کشور جهان را در استخدام دارد و به واسطه تحویل موثق و معتبر مطالب تکنولوژیک نوظهور، محرک نوآوری افراد در دستیابی به نیازهای آنهاست.

«الزویر» محصولات و خدمات خود را در قالب دو بخش «علم و تکنولوژی» و «علوم بهداشتی» عرضه می‌کند. این موسسه در عرصه علم و تکنولوژی از خدمات بیش از ۱۰ میلیون پژوهشگر از ۴۵۰۰ موسسه تحقیقاتی دولتی و دانشگاهی، آزمایشگاه‌های تحقیقاتی، کتابخانه‌ها، پژوهشگران، مولفان و ویراستارها در ۱۸۰ کشور، و در عرصه علوم بهداشتی از ۲۰ میلیون متخصص بهداشت، دانشجو، پژوهشگران پزشکی، شرکت‌های داروسازی، بیمارستان‌ها و موسسه‌های تحقیقاتی برخوردار است که اسناد این عده از همکاران در قالب ۳۵ زبان زنده دنیا در اختیار «الزویر» قرار می‌گیرد.

۵۲ درصد از پرداخت‌های پژوهشگران ایرانی به «الزیور» است

میزان پرداخت‌های صورت‌گرفته برای چاپ مقاله در مجلات علمی بین‌المللی، اشتراک مجلات مذکور و استفاده از پایگاه‌های علمی مختلف می‌تواند به عنوان یکی از شاخص‌های تعیین‌کننده جایگاه و نقش یک پایگاه علمی نسبت به دیگر پایگاه‌های علمی باشد.

از این منظر طبق گزارش پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران در سال ۲۰۱۱ برای اشتراک مجلات پایگاه‌های مختلف علمی بالغ بر ۲۳۰ میلیارد ریال به صورت متمرکز و علاوه بر پرداخت‌های موردی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی پرداخت شده که حدود ۱۱۹ میلیاردریال آن (۵۲درصد) مربوط به انتشارات «الزویر» است.

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که در وضعیت موجود «الزویر» به تنهایی بیش از تمامی پایگاه‌های اطلاعاتی مشابه با دانشمندان و پژوهشگران ایرانی دادوستد علمی دارد و به این لحاظ تحریم یک‌طرفه آن می‌تواند محل تامل جدی قرار گیرد.

نظر مرکز پژوهش‌های مجلس درباره تحریم «الزویر»

مرکز پژوهش‌های مجلس پس از تحریم دو دانشگاه ایرانی از سوی این پایگاه علمی و اقدام روسای دانشگاه‌های ایرانی برای تحریم کلی این پایگاه، در گزارشی اعلام کرد: «تعامل دانشمندان، دانشگاهیان و دانشجویان ایرانی با «الزویر» بیشتر به‌دلیل وسعت دامنه فعالیت و امکاناتی است که این نهاد در سراسر جهان در اختیار دارد.

استفاده از پایگاه‌های اطلاعات علمی الزویر، کار تحقیق را بر محققان آسان می‌کند. کثرت مجلات علمی منتشره توسط الزویر، چاپ مقالات علمی اعضای هیات علمی و دانشجویان ایرانی را که از محدودیت نشریات علمی داخلی رنج می‌برند یا تحت‌تاثیر الزامات دانشگاهی به نشر مقاله در مجلات خارجی ملزم هستند در مجلات خارج از کشور تسهیل می‌کند و امکان عضویت در هیات‌های داوری مقالات و کتاب‌های در حال انتشار را برای دانشمندان ایرانی و اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها فراهم می‌سازد.»

اقدام الزویر به تبعیت از تصمیمات سیاسی و دولت‌های آمریکا و اتحادیه اروپا در حالی‌ صورت می‌گیرد که بنابر کنوانسیون‌ها و پروتکل‌های بین‌المللی، دسترسی آزاد و یکسان به اطلاعات برای تمامی کشورهای عضو سازمان ملل متحد حقی طبیعی محسوب شده است.