پنجشنبه ۹ فروردين ۱۴۰۳ - Thursday 28 March 2024
ايران امروز
iran-emrooz.net | Thu, 27.12.2012, 9:55


دایره بسته نشر، پژوهش و روزنامه‌نگاری در حوزه زنان
گزارش و عکس: حمیده آرامش

مدرسه فمینیستی: سمینار «پژوهش زنان» روز ۶ دی ماه ۱۳۹۱، ساعت یك و نیم بعدازظهر در «خانه اندیشمندان علوم انسانی» برگزار شد. در این سمینار که یکی از پانل های مجموعه «همایش ملی پژوهش‌های اجتماعی و فرهنگی» بود، شهلا اعزازی، شهلا لاهیجی، نیره توکلی و آمنه شیرافکن به سخنرانی پرداختند. در این نشست، سخنرانان مشکلات گسترده در نشر  و پژوهش در حوزه زنان، و نیز مشکلات زنان روزنامه نگار و... را مورد نقد و بررسی قرار دادند.

شهلا لاهیجی: دایره بسته در حوزه نشر و تولید آثار مربوط به زنان
سمینار «پژوهش زنان» با سخنان شهلا لاهیجی، مدیر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان که یکی از اولین زنان ناشر در ایران است که حدود 30 سال در حوزه چاپ آثار و تولیدات مربوط به مسائل زنان فعالیت می کند،  آغاز شد . موضوع سخنان شهلا لاهیجی «جایگاه فرهنگی زنان در زمان حال» بود. وی سخنان خود را با بیان این مطلب كه همیشه یكی از موضوعات مهم كتب چاپی نشر روشنگران، موضوعات مربوط به زنان بوده، آغاز كرد. سپس علت فعالیت خود را در حوزه زنان  این دانست كه در فضای مغشوش بعد از انقلاب 57، زنان اولین قربانیان انقلاب بودند. او در ادامه گفت: «من همیشه فكر می كردم چرا این بلاها بر سر خانمها آمد و چرا زنان ایران بسیاری از حقوق خود را از دست دادند، از این رو  فكر می كردم تنها راه مقابله با این بی عدالتی ها، آگاه كردن زنان نسبت به حقوق از دست رفته شان است».


شهلا لاهیجی در ادامه گفت: «اوایل انقلاب در آن فضای پرتنش، که گوش شنوایی برای طرح مسائل زنان وجود نداشت، و بعد از چند سال هم كه گوش شنوا پیدا شد، قلم ها را شكستند. بسیاری از كتابها هستند كه وزارت ارشاد اجازه چاپ آنها را نمی دهد بدون اینكه هیچ دلیل قانع كننده قانونی ارائه كند یا اینكه مثلا استناد كند به مغایرت كتاب با فلان بند مصوب شورای انقلاب فرهنگی! بخصوص در كتب مربوط به مطالعات زنان این سختگیری ها خیلی بیشتر است.» لاهیجی سپس در ادامه سخنانش افزود: «همین الان 30 كتاب از موسسه من اجازه ی نشر نگرفته اند كه 5 تا از آنها مربوط به مسائل زنان است، این درحالی است که همین کتاب هایی که اجازه نشر نگرفته اند كوچكترین موضع سیاسی یا رنگ و بویی از مخالفت در خود ندارند... از همین رو به نظر می رسد علت این موضع گیری ها و عدم اجازه نشر به چنین کتاب هایی در حوزه زنان، این است كه زنان در چند سال اخیر، قدم های بسیار بزرگی برای پیشرفت برداشته اند و طبیعی است كه مطالباتشان هم بیشتر شده و رنگ و بوی جدیدی گرفته .از این رو یكی از مشكلات بزرگ در زمینه پژوهش زنان مشكل نشر و چاپ آنهاست. در این میان به نظر می رسد برای مسئولان وزارت ارشاد، فرقی هم نمی كند چه كسی نویسنده این کتاب ها باشد، چون می بینیم که در حوزه زنان سخت گیری های زیادی در برابر هر نویسنده ای که در این رابطه بنویسد وجود دارد.»

شهلا لاهیجی در ادامه به ابهام در انتشار کتاب های زنان اشاره کرد و گفت: بسیاری از ناشران این را می دانند که به این کتاب ها، اجازه چاپ داده نخواهد شد و بدین ترتیب مسائل مربوط به زنان در یک دایره شوربختی گرفتار شده است که پایانی هم برای آن متصور نیست. چراکه با نبود اجازه چاپ و بیان آزادنه افکار، امکان انتقاد از آنچه که بیان می شود نیز وجود نخواهد داشت.

شهلا اعزازی: آثار منتشر شده در حوزه زنان، پرحجم اما کم مایه
سخنران بعدی این سمینار شهلا اعزازی، جامعه شناس و مدیر گروه مطالعات زنان انجمن جامعه شناسی بود. شهلا اعزازی  که موضوع سخنرانی اش «نقد و داوری كتب منتشر شده در حوزه مطالعات زنان» بود، در ابتدا سخنان خود تذکر داد كه تاكید و تمرکز صحبت هایش روی نواقص نشریات و كتب مربوط به زنان است وگرنه كتابهای خوبی با موضوعات خوب هم منتشر شده است .وی در ادامه سخنان خود گفت: «هر سال حدود 60 تا 70 عنوان كتاب در حوزۀ مربوط به زنان منتشر می شود که بررسی های انجام شده در مورد این کتاب ها با معیارهای زیر انجام گرفته است: «اول این که آگاهی دهنده باشند. دوم از این جهت كه چه مقدار نو آوری و یا طرح مشكلات جدید یا ارائه راه حلهای نو برای رفع مشكلات در آنها  وجود دارد. سومین معیار بررسی نیز از نظر نحوه نگارش، ویرایش، شكل ظاهری كتاب، و بالاخره میزان و نوع منابع مورد استفاده در تدوین كتب بوده است».
وی در ادامه گفت: «مهمترین مشكلی كه در زمینه بررسی کتاب های منتشر شده در زمینه مسائل زنان وجود دارد این است كه برای نقد و بررسی کتاب های تازه منتشر شده، معمولا ما قادر نبوده ایم که حدود 10 تا 15 عنوان از این كتابها را در بازار نشر پیدا کنیم و در واقع آنها قابل دسترسی نبوده اند.»؛ و ادامه داد که : «میزان فراوانی  انتشار كتابها را از نظر موضوعی می توان به پنج دسته تقسیم بندی كرد: 1 - كتب تاریخی: كه از زمان هخامنشیان شروع می شود اما بیشتر بر روی دوره قاجار تكیه دارند. این نوع كتابها گاهی واقعا بی ارزش هستند مثلا نویسنده آمده نقش زنان در تاریخ جهان را در 120 صفحه نوشته! 2 - كتب ادبی: كه بیشتر به  بررسی تصویر زنان در آثار نویسندگان گذشته بخصوص شعرایی مانند مولانا و فردوسی در شاهنامه پرداخته است یا مثلا بررسی کرده که در كتب مشاهیر ادبی چند خطی درباره زنان نوشته شده است . 3 - كتب مذهبی: كه متاسفانه اغلب این گروه از کتاب ها تكرار مكرارت هستند بدون هیچ نو آوری یا حرف تازه ای . 4 - كتبی با موضوعات پراكنده كه خیلی هم كم هستند مثل مشاركت زنان در امور سیاسی یا بحث طلاق و... 5 - پایان نامه ها: که در واقع این کتاب ها پایان نامه هایی هستند که دفاع شده اند و نمره خوب گرفته اند و بعدها تبدیل به كتاب شده اند یا كارهای تحقیقاتی هستند که بعد به صورت کتاب در آمده اند. البته لازم به ذکر است که در این مورد نوشته های دانشجویان از نظر نوع نگارش و رعایت قواعد آیین نگارش معمولا بهتر از کارهای تحقیقاتی برخی از اساتید  هستند. اما اشكالات این كارهای تحقیقی این است كه معمولا موضوعات بی ارزشی را مورد مطالعه قرار میدهند مثلا تاثیر میزان سواد زنان در مصرف كالاهای فرهنگی... خب این امر بدیهی است كه هر چه سطح سواد كمتر باشد مصرف كالاهای فرهنگی كمتر خواهد بود و چنین موضوعات بدیهی به نظر می رسد که نیاز به صرف وقت و هزینه برای تحقیق و انتشار ندارد.»


شهلا اعزازی در ادامه، مشکلات پژوهش در زمینه زنان را چنین جمع بندی کرد:  «در حوزه نشر و پژوهش زنان، مشكلات ما به طور خلاصه چنین هستند :عدم دسترسی، سطحی بودن موضوعات، كتاب سازی، تكراری بودن موضوعات آنقدر كه هیچ مطلب تازه ای نداشتند . انتشار پایان نامه ها بدون ایجاد تغییرات مناسب برای انتشار آنها در قالب کتاب. و از همه مهمتر ایجاد محدویت و سانسور در زمینه نشریات زنان است .مثلا ما می خواستیم كتابی چاپ كنیم با موضع ختنه دختران و اینكه 97 درصد دختران در بوكان و ارومان  متاسفانه ختنه می شوند اما به ما اجازه چاپ ندادند. وقتی من به آقایی که در این زمینه مسئول بود گفتم آیا شما خودت دوست داری دخترت ختنه بشه جواب داد كه نه! گفتم خب پس چرا نمی گذاری این كتاب چاپ شود؟ اما او به من گفت من می دانم، ولی شما نباید راجع به این موضوع صحبت كنید ».
شهلا اعزازی در انتهای سخنان خود افزود: «در مجموع هر ساله از تعداد کتاب های مفید در زمینه مطالعات زنان کاسته می شود و چاپ کتاب هایی با محتوای نه چندان تأثیرگذار و آگاهی دهنده افزایش می یابد. این درحالی است که مسائل و مشکلات زنان در سال های اخیر به یکی از حوزه های مهم در پژوهش ها و تحقیقات اجتماعی تبدیل شده است.»

نیره توکلی: زنان غیرفارسی نویس موفق تر از همتایان مرد خود هستند
سخنران بعدی این نشست، نیره توكلی، جامعه شناس و پژوهشگر مسائل زنان بود. وی صحبت هایش را با ذكر این نكته شروع كرد كه معمولا مسائل مربوط به مردان مسئله كل بشریت بحساب می آید، برای نمونه وقتی میگویند جوانان، منظور مردان جوان هستند مگر اینكه كلمه ای افزوده شود كه معلوم كند زنان جوان هم مورد خطاب هستند .یا وقتی هم در مورد زنان صحبت می شود از «مردانگی» آن زنان سخن می گویند، مثلا در مترو جمله ای را دیدم كه نوشته بود تقدیم به همسران شهید كه از هر مردی مردترند . در واقع در این جا وقتی می خواهند از یك زن خیلی تعریف كنند می گویند فلانی مرد است و مردانگی دارد .ولی در مورد آقایان اینطور نیست مثلا اگر یك آقای خیلی مهربان و عاطفی باشد نمی گویند آن مرد، زنانگی دارد، و در مقام تعریف به مردی نمی گویند تو زنی یا تو شیر زنی».

نیره توکلی سپس سخنان خود را در پاسخ به این سوال كه «آیا زنان ایرانی غیر فارسی نویس موفق هستند یا مردان ایرانی غیر فارسی نویس؟ و چرا؟» سازمان داد. وی در پاسخ به این پرسش کلیدی بحث اش گفت: «زنان در مجموع نسبت به مردان در زمینه نوشتن كتابها به زبانی غیر از زبان مادری موفق ترند». او علت موفقیت زنان را در این حوزه چنین بیان کرد: «اول اینكه تعداد نویسندگان غیر فارسی نویس زن از مردان بیشتر است. و شاید دلیل دیگرش هم این باشد كه معمولا زنان خیلی سریعتر و بهتر با شرایط و محیط جدید انس می گیرند و ظرفیت تطابق فرهنگی زنان با محیط جدید، از مردان خیلی بیشتر  است». وی علت دیگر این مسئله را چنین بیان کرد: «شاید یکی دیگر از علت های این مسئله این باشد كه گفته می شود زنان استعداد زبان آموزی شان بیشتر از مردان است كه البته برخی روانشناسان این قضییه را رد می كنند و می گویند علتش این است كه نیمكره چپ مغز كه مخصوص زبان آموزی است در زنان فعالتر از مردان است . دلیل دیگر نیز شاید این باشد كه معمولا در مهاجرت های خانوادگی، زنان كم سن تر از مردان هستند و این خود تاثیر زیادی در میزان یادگیری زبان دارد.  و دلیل دیگر هم سختكوشی بیشتر زنان نسبت به مردان در امور روزمره است. یك مادر برای رفع نیاز فرزندانش از نظر تحصیلی، تغذیه و بهداشت ناچار است كه زبان بومی را فرا بگیرد و همین کمک می کند که زنان زودتر زبان غیرمادری را در محیط جدید فرا بگیرند. اما مهمترین عامل موفقیت زنان در این حوزه این است كه آنها پست مدرن تر از مردان می نویسند و تكیه بر جزییات دارند كه برای عامه مردم در زندگی روزمره قابل درك است. چرا که مردم نسبت به امور كلی و آینده دور، علاقه ای ندارند و همین باعث می شود که نوشته زنان برای عامه مردم قابل پذیرش تر و جذاب تر باشد. و در نهایت دلیل موفقیت دیگر زنان در این حوزه آن است که زنان ساده و روان تر می نویسند و از لفاظی و زبان فاخر، معمولا فاصله می گیرند ».

آمنه شیرافکن: مهم ترین معضل زنان خبرنگار، وضعیت پوشش آنان است
سخنران بعدی این نشست، آمنه شیر افكن، روزنامه نگار و فعال جنبش زنان بود. او سخنرانی اش را با موضوع «فرو كاستن سوژه خبرنگار به ابژه ی زن خبرنگار» سازمان داد و در مورد چالش های پیش روی خبر نگاران زن صحبت كرد.
آمنه شیرافکن گفت: «به نظرم اولین و مهمترین چالش پیش روی خبرنگاران زن، وضع  پوشش آنان است كه مشكلات زیادی را برای آنان ایجاد می كند .مثلا در روزنامه همشهری یك نفر مسئول گذاشته اند كه به زنان خبرنگار راجع به پوشش شان تذكر بدهد. یا مثلا در مجلس یكی از نمایندگان زن، پیشنهاد اجبار چادر را برای زنان خبرنگار داده بود .مشكل دیگر زنان خبرنگار، سهولت برچسب زدن به آنان، در هنگام ارتباط گیری با مدیران یا  مسئولان رده بالاست.  از این رو مردان خبرنگار راحت می توانند با مسئولان كه اغلب مرد هستند ارتباط بگیرند و صمیمانه تر مصاحبه كنند، حتی در خارج از محل كار مثلا در یك كافی شاپ».
وی در ادامه گفت: «چالش دیگر پیش روی زنان خبرنگار وجود تبعیضهای جنسیتی  در محیط كارشان است، زیرا غالبا موضوعات و موقعیت های بهتر و جذاب تر را به مردان خبرنگار پیشنهاد می كنند تا همتایان زن شان.»

این نشست در نهایت در با جمع بندی دكتر دولت آبادی در ساعت 3 و نیم بعد از ظهر به اتمام رسید.




 

ايران امروز (نشريه خبری سياسی الکترونیک)
«ايران امروز» از انتشار مقالاتی كه به ديگر سايت‌ها و نشريات نيز ارسال می‌شوند معذور است.
استفاده از مطالب «ايران امروز» تنها با ذكر منبع و نام نويسنده يا مترجم مجاز است.
Iran Emrooz©1998-2024