شرق / ترجمه: محمدعلی فیروزآبادی

عبدالله گل، رییس‌جمهور تركیه که برای سفر رسمی به برلین رفته است در مصاحبه با فرانكفورتر آلگماینه از جرایم اسراییل، از روابط كشورش با اروپا و از كاركرد الگویی تركیه می‌گوید.

‌آقای رییس‌جمهور، شما از آلمان به عنوان لكوموتیو اروپا یاد می‌كنید. البته اروپا فاقد چنین لكوموتیوی است. آیا اصولا تركیه علاقه دارد كه بخشی از این لكوموتیو باشد؟

روابط تركیه با اروپا تابعی از نوسانات اقتصادی نیست. عضویت كامل در اتحادیه اروپا برای تركیه هدفی روشن و استراتژیك به حساب می‌آید. ما تمایل داریم كه در چارچوب مذاكرات با اتحادیه اروپا به این هدف برسیم. اگر به این مرحله برسیم و شورای اروپا تشخیص بدهد كه این روز فرارسیده و تركیه همه شرایط را محقق كرده است طبیعتا باید در همه كشورهای عضو همه‌پرسی در این مورد برگزار شود. هنوز نمی‌توان در این‌باره كه مردم این كشورها چه تصمیمی خواهند گرفت، اظهار نظر كرد. اما ما به نتیجه این همه‌پرسی‌ها احترام خواهیم گذاشت. ولی تا قبل از آن هركاری از دست‌مان برآید، برای پیوستن به اتحادیه اروپا انجام خواهیم داد.

تركیه خود یك لكوموتیو قدرتمند است. اقتصاد شما از سال‌ها پیش رشدی ركوردشكن داشته و این رشد در نیمه اول سال جاری به ۱۰ درصد رسیده است. دلیل این رشد در كجاست؟

تركیه در سال ۲۰۰۱ یك بحران سنگین بانكی و اقتصادی را تجربه كرد و ما از این بحران درس‌های زیادی آموختیم. در شاخه‌های مالی و اقتصادی اصلاحات ساختاری زیادی صورت گرفت. تركیه در مقابل خطرات و موج شوك‌هایی كه امكان دارد از خارج وارد شود، مجهز شده است. از كسری بودجه سال‌های پیش دیگر خبری نیست و ما بر آن تورم مزمن هم غلبه كرده و سود بانك‌ها را كاهش داده‌ایم. اما امروزه شاهدیم كه كشورهای اتحادیه اروپا دقیقا دچار همان مشكلات سال‌های دور ما هستند یعنی كسری بودجه عظیم، بدهی‌های هنگفت و نقض معیارهای ماستریخت. اروپا غالبا نمی‌تواند در زمان مناسب تصمیم‌های مهم بگیرد. تركیه از این نظر وضع بهتری دارد. ما هنگام كسری بودجه و بدهی‌های بالا، معیارهای ماستریخت را رعایت می‌كنیم. تركیه توانایی سرعت عمل را هم دارد. با این حال باید به اقدامات دیگری هم دست بزنیم و این كار را هم انجام می‌دهیم.

‌اگر تركیه به عضویت اتحادیه اروپایی درآید، آنگاه تنها یكی از ۲۹ عضو فعلی این اتحادیه خواهد بود و تنها یك رای دارد. آیا این حالت با بلندپروازی‌های كشور شما همخوانی دارد؟

بلندپروازی ما این است كه می‌خواهیم تركیه‌ای از نظر دموكراتیك و اقتصادی قدرتمند بسازیم. به باور ما اتحادیه اروپا در این مورد نقش مهمی ایفا می‌كند زیرا از نظر ما این نهاد یك اتحادیه ارزش‌های مشترك است؛ ارزش‌هایی چون دموكراسی، اقتصاد بازار آزاد و رعایت حقوق بشر. از همین‌رو علاقه ما به اتحادیه اروپا خاموش نمی‌شود و به شكلی قدرتمند ادامه می‌یابد.

‌تركیه تقریبا با تاخیر از خیزش‌ها در لیبی و سوریه حمایت كرد. كشور شما چه نقشی در تحولات جهان عرب می‌تواند ایفا كند؟

ما آرزو داریم كه در این كشورها دموكراسی برقرار شود و بی‌ثباتی پایان گیرد. تركیه روابط تنگاتنگی با اروپا و كشورهای خاورمیانه دارد و این دو نافی یكدیگر نیستند. ما در آینده روابط خود را با خاورمیانه و كشورهایی مانند مصر، تونس، لیبی و سراسر منطقه گسترش خواهیم داد. تركیه با مصر یك قرارداد تجارت آزاد دارد و در منطقه صنعتی تركیه در قاهره ۷۰ هزار مصری مشغول به كار هستند. من اولین رییس‌جمهوری بودم كه پس از انقلاب مصر از آن كشور دیدن كردم. هیات همراه ما متشكل از رهبران نظامی و سیاسی و همین طور از جوانانی بود كه روند این تحولات را آغاز كرده‌اند. من در آن سفر ایجاد انگیزه كردم و پیشنهادات دوستانه‌ای ارایه دادم.

‌این تجربیات چند دهه‌ای تركیه تا چه اندازه می‌تواند برای كشورهای خاورمیانه الگو باشد؟ آیا آن آزادی سیاسی و اقتصادی كه در زادگاه شما یعنی كایسری تحت عنوان «اقتصاد اسلامی» آغاز شده است، می‌تواند برای دیگر كشورهای مسلمان یك الگو و سرمشق باشد؟

میل ندارم كه از یك سرمشق بگویم چون شاید به نوعی توهین‌آمیز باشد. اما بسیاری از جوانان و روشنفكران كشورهای عربی به تركیه چشم دوخته‌اند. آنان تحولات و موفقیت‌های كشور ما را می‌بینند و از خود می‌پرسند كه چرا این موفقیت‌ها در كشورهای خودشان وجود ندارد؛ موفقیت‌ها و تحولاتی چون دموكراسی بیشتر، اقتصاد قوی‌تر و رعایت بیشتر حقوق بشر. آنان دقیقا تركیه را زیر نظر دارند و این پرسش را مطرح می‌كنند: «چرا كشورهای ما به نقطه‌ای كه تركیه رسیده است، نمی‌رسند؟» تركیه برای این افراد یك منبع الهام‌بخش و تاثیرگذار است. البته ما هم از دیگر كشورها نظیر آمریكا، آلمان و چین تاثیر و الهام می‌گیریم. از آنجایی كه ما مسلمان هستیم كاملا منطقی است كه دیگر كشورهای مسلمان نگاه‌شان به سوی تركیه باشد. حتی تاریخ هم در این مورد نقش دارد. اولین پارلمان تركیه در سال ۱۸۷۶ گشایش یافت و ترك‌ها مردمی زرنگ هستند. اگر ساختارهای سیاسی و اقتصادی تركیه در گذشته بهتر شده بود، امروز بسیار جلوتر رفته بودیم. این مردم ارزش‌هایی محافظه‌كارانه دارند. آنان متدین و سختكوش بوده و در عین حال مدرن و دنیادیده و مولد هستند. من فكر می‌كنم از این نظر ما یك منبع الهام برای دیگران هستیم.

برخی تركیه را به رفتار دوگانه متهم می‌كنند و می‌گویند در همان حال كه این كشور در جهان عرب به عنوان الگو مطرح است، خواست‌های دموكراتیك بخش بزرگی از جامعه تركیه یعنی كردها و علویان نادیده گرفته می‌شود. بهتر نیست كه تركیه در وهله اول در درون خود دست به كاری بزند تا بتواند سرمشقی برای دیگر كشورها باشد؟

طبیعتا من نمی‌گویم كه تركیه كشور بی‌عیب و نقصی است. انكار نمی‌كنیم كه ما هم به مانند دیگر كشورها مثلا آلمان و فرانسه، مشكلات زیادی داریم. كردها و علویان خواست‌هایی دارند و ایضا شهروندان متدین اهل سنت. ما می‌خواهیم با اصلاحات و تدوین یك قانون اساسی جدید و آزادتر و از راه‌های دموكراتیك این مشكلات را حل كنیم.

‌آقای رییس‌جمهور شما گفته‌اید كه اعتماد خود را به پرزیدنت بشار اسد از دست داده‌اید. چه راه‌حلی برای پایان دادن به این بحران و مهیا كردن شرایط برای برقراری یك دموكراسی وجود دارد؟ آیا این راه‌حل یك نیروی مداخله‌گر بین‌المللی است؟

من مخالف مداخله نظامی از خارج هستم. رژیم فعلی سوریه باید دست به اصلاحات رادیكال بزند. در منطقه مدیترانه دیگر نباید هیچ نظام تك‌حزبی وجود داشته باشد. ملت سوریه باید در دموكراسی و آزادی زندگی كنند و استحقاق آن را هم دارند. به همین دلیل سوریه باید یك سیستم چندحزبی برقرار كند و باید پارلمان جدیدی شكل بگیرد و قانون اساسی جدیدی تدوین شود. در این مورد ما اغلب به صورت نهان و آشكار با اسد صحبت كرده‌ایم. اما متاسفانه هیچ اقدامی صورت نگرفته است. ما همواره و همچنان آرزو داریم كه پرزیدنت اسد دست به اصلاحات رادیكال بزند اما چنین چیزی را شاهد نیستیم و به همین دلیل امید زیادی نداریم.

‌تركیه در آغاز كار عملیات ناتو و به خصوص نقش فرانسه در این عملیات را به شدت مورد انتقاد قرار داد. با نگاهی به گذشته فكر می‌كنید این مداخله نظامی به نفع ملت لیبی بود؟

۵۰ هزار انسان در لیبی كشته شدند. ما در وهله اول تلاش كردیم مشكل لیبی را از راه گفت‌وگو حل و شانسی برای این روند ایجاد كنیم. اما بعدها به نقطه‌ای رسیدیم كه دیگر امكانی برای این كار نبود و به همین علت به ناتو پیوستیم. اما این مداخله‌ها قبل از آنكه ناتو تصمیم به مداخله بگیرد، آغاز شده بود.

از سال‌ها پیش در جهان اسلام تحت این عنوان كه فاجعه سربرنیتسا نباید تكرار شود، ایده تشكیل یك یگان واكنش سریع اسلامی مطرح می‌شود. نظر شما در این مورد چیست؟

اگر رهبری جدید و ملت لیبی بخواهند كه برای حفظ صلح و ثبات یگان‌هایی از كشورهای مسلمان به لیبی اعزام شوند، این كار امكان‌پذیر است.

روابط تركیه و اسراییل كه زمانی مناسبات تنگاتنگی بود، به بحرانی عمیق دچار شده است. آیا دو كشور در یك خط مشی متضاد برگشت‌ناپذیر قرار دارند یا در صورت نبود دولت نتانیاهو این روابط بهتر خواهد شد؟

دلیل اینكه به چنین نقطه‌ای رسیدیم، این بود كه دولت فعلی اسراییل چنین می‌خواست. این وضعیت حاصل تصمیمات غلط و رفتار غیرقابل قبول دولت اسراییل است. ما نه با اسراییلی‌ها و نه با یهودیان به هیچ عنوان مشكلی نداریم. تاریخ روابط ترك‌ها و یهودیان به بیش از ۵۰۰ سال پیش باز می‌گردد، یعنی زمانی كه یهودیان از دادگاه‌های تفتیش عقاید فرار می‌كردند و سلطان عثمانی آنان را به استانبول و دیگر شهرهای امپراتوری دعوت كرد و به آنها پناه داد. تركیه در دوران رایش سوم نیز یهودیانی را كه از هولوكاست فرار كردند، پذیرا شد. نخست‌وزیر اردوغان هم تا زمانی‌كه دولت اولمرت بر سر كار بود، در مذاكرات صلح میان اسراییل و اعراب شركت داشت و بارها به اسراییل سفر كرد. من نیز سه سال پیش از شیمون پرز رییس‌جمهور اسراییل دعوت كردم و او در پارلمان تركیه سخنرانی كرد اما دولت اسراییل تا به امروز نه به تاریخ ما و نه به مساعدت‌های تركیه احترام نگذاشته است.

‌از نظر آنكارا آیا تلاش فعالان ترك در كشتی«ماوی مرمره» برای شكست محاصره غزه یك نقطه عطف به شمار می‌آید؟

این حادثه‌ای در آب‌های بین‌المللی بود. روی آن كشتی، نمایندگانی از پارلمان آلمان و افرادی از ۳۷ كشور دنیا حضور داشتند. آنها مسلح نبودند اما بر اثر حمله اسراییلی‌ها كشته شدند. اسراییل در این جریان مقصر بود و ما این وضعیت را نمی‌توانیم قبول كنیم. رفتار اسراییل از نظر استراتژیك كوته‌بینانه است. اسراییل باید كشورهای عربی را خیلی خوب تجزیه و تحلیل كند. تل‌آویو می‌توانست به صورتی با كشورهای عربی كه حكومت‌های خودكامه داشتند، همكاری داشته باشد اما این امكان با توجه به موج عظیم دموكراسی‌خواهی دیگر وجود ندارد.

شیمون پرز رییس‌جمهور اسراییل در آن دعوای معروف اجلاس داووس از نخست‌وزیر اردوغان پرسید كه اگر آنكارا هر روز هدف موشك قرار گیرد، چه واكنشی نشان خواهد داد.

نمی‌توان در این مورد مقایسه انجام داد. ما در یك طرف كشوری را داریم كه تحت تحریم است و هیچ شباهتی به یك كشور ندارد و حتی نشانه‌ای از آبادی در آن دیده نمی‌شود اما در سوی دیگر دولتی را داریم كه تا بن دندان به سلاح‌های مدرن مجهز است.

اما این پاسخی به پرسش شیمون پرز نیست.

ما هم حمله به اسراییل را نمی‌توانیم بپذیریم. هر زمان كه به اسراییل آسیبی رسیده است، ما در مورد آن اظهار نظر كرده و آن را محكوم كرده‌ایم. اما از سوی دیگر سلاح‌هایی كه دو طرف علیه یكدیگر استفاده می‌كنند به هیچ عنوان در یك سطح نیست. ما ازحال و روز مردم نوار غزه خبر داریم. هزاران انسان از جمله كودكان و زنان كشته شده‌اند و این یك قتل‌عام بود. من نوار غزه را می‌شناسم و در چارچوب گردهمایی پارلمانی شورای اروپا به همراه نمایندگان مجالس آلمان و انگلستان در آنجا بوده‌ام و به چشم خود ایستایی و یأس را در غزه مشاهده كرده‌ام.

از سیاست خارجی جدید تركیه گاه با عنوان «نئوعثمانی» یاد می‌شود. برخی از آن به عنوان پدیده‌ای مثبت و نوعی فضای ثبات یاد می‌كنند و دیگران نگاهی منفی دارند و از آن به عنوان بازگشت به جاه‌طلبی‌های امپریالیستی نام می‌برند. آیا سیاست خارجی تركیه نئوعثمانی است؟

بعد از پایان امپراتوری عثمانی كشورهای جدیدی در منطقه تاسیس شده است. مشتركاتی كه از نظر تاریخی ما را به كشورها و جوامع دیگر پیوند می‌دهد، امروز بار دیگر در این روابط تنگاتنگ جلوه‌گر می‌شود. این امری كاملا عادی است و باید چنین برداشتی از آن داشت. دنیا امروز هر اتفاقی را كه در استانبول می‌افتد، از مدت‌ها قبل دنبال می‌كند. این مساله را می‌توان با كشورهای مشترك‌المنافع بریتانیا مقایسه كرد. بریتانیا روابط نزدیكی با اعضای كشورهای مشترك‌المنافع دارد اما این به معنی آن نیست كه امپراتوری جدیدی در حال شكل‌گیری است. ما هم چنین دیدی به این مساله داریم.