iran-emrooz.net | Fri, 18.06.2010, 21:07
ایلنا: توسعه ۳۵ماهه پارس جنوبی خبری است که هر ایرانی وطن پرستی را خوشحال کرده و بارقههای امید را در دل کارشناسان، کارگران و سایراقشار جامعه زنده میکند. اما این که این اظهار نظرها تا چه حد به واقعیت نزدیک بوده و آیا وزارت نفت خواهد توانست با بهرهگرفتن از تجارب ۲۰ساله حضور نهادهای غیر اقتصادی در سطح اول اقتصاد کشور به این مهم دست یابد کمی قابل تامل است. از طرفی این موضوع زمانی مطرح میشود که طی پنج سال گذشته طرحهای نیمه کاره پارس جنوبی طبق زمانبندیهای انجام شده به اتمام نرسیده است و بهرغم کسب نزدیک به یک سوم درآمد نفتی در یکصد سال گذشته باز هم برای به سرانجام رساندن پروژهها دست به دامن شرکتهای خارجی شدهایم.
بررسی تحولات ۱۳سال گذشته صنعت نفت نشان میدهد كه از سال ۷۶ تا ۸۴ طرح توسعه ۱۵میدان نفتی در دستور کار قرار گرفت و توسعه این میادین با سرمایهگذاری ۱۳.۸ میلیارد دلاری با مشارکت شرکتهای بزرگ خارجی از سال ۱۳۷۷ شروع شد. با مقبولیتی که آن روزها در عرصه جهانی به دست آمده بود، شرکتهایی همچون «شل»، «انی»، «اجیپ» و «توتال» بدون هیچ مشکلی در ایران فعالیت داشتند. توسعه میادین نفتی نیز تا سال ۸۴ از پیشرفت قابل قبولی برخوردار بود اما از سال ۸۵ اجرای این طرحها با تاخیرهای زیادی همراه شد. این تاخیرها به گونهای شد که برخی از طرحهای مذکور-با چندین سال تاخیر- هنوز هم به سرانجام نرسیده است.
دولت اصلاحات در راستای جلوگیری از خام فروشی نفت و ایجاد ارزش افزوده بیشتر، اقدام به ایجاد ۳۹طرح پتروشیمی با ۲۰ میلیارد و ۷۷۸ میلیون دلار سرمایهگذاری و ایجاد ۴۰ میلیون تن ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی کرد که ۷۱ درصد از این میزان سرمایهگذاری از منابع خارجی تامین شد. در سالهای ۷۶ تا ۸۴ در جذب سرمایهگذاران خارجی بسیار موفق عمل شد و طرحهای بسیار خوبی در این خصوص به سرانجام رسید. از سوی دیگر با سیاست تنشزدایی ایران از وجهه قابل قبولی در جهان برخوردار بود به طوری که طی دوره ۱۳۷۶تا ۱۳۸۳حدود ۱۷.۷میلیارد دلار سرمایهگذاری در زیرساختها و بخش تولید صنعت پتروشیمی به وجود آمد که ۷۱ درصد آن از تسهیلات خارجی و ۲۹ درصد آن از منابع داخلی استفاده شده بود. در همین مدت الفین نهم با سرمایهگذاری مشترک ساسول آفریقای جنوبی همچنین مجتمع کارون با سرمایهگذاری مشترک و مستقیم کماتور سوئد و واحد پلی اتیلن ۳۰۰هزار تنی لاله با سرمایهگذاری مستقیم شرکت سایبک عربستان اجرا شد. درواقع طی هشت سال ۱۱طرح بزرگ با ظرفیت سه میلیون و۱۲۸ هزار تن در سال و سرمایهگذاری ۲۰۷۶ میلیون دلار به بهرهبرداری رسید و ۲۸ طرح بزرگ پتروشیمی نیز با میانگین بیش از ۶۰درصد پیشرفت فیزیکی تحویل دولت نهم شد. از سال ۸۴ اما میزان سرمایهگذاری در این صنعت با افت فاحشی روبرو شد. میزان سرمایهگذاری در سال ۱۳۸۴نسبت به سال ۱۳۸۳ با ۳۶ درصد کاهش به دو میلیارد و ۳۰۶میلیون دلار رسید. در سال ۱۳۸۵ سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی رشد اندکی نسبت به دورههای قبل داشت و با ۱۱ درصد افزایش به دو میلیارد و ۵۷۵ میلیون و ۷۰۰ هزار دلار رسید. در عین حال با این رشد ۱۱ درصدی میزان سرمایهگذاری در سال ۱۳۸۵همچنان ۲۵ درصد کمتر از سال ۱۳۸۴ بوده است. در سال ۱۳۸۶ نیز رشد سرمایهگذاری بسیار ناچیز بود به طوری که با ۰.۰۶ درصد رشد نسبت به سال قبل به دو میلیارد و ۷۲۹ میلیون دلار رسید. سال ۸۶ میزان سرمایهگذاری در بخش پتروشیمی تقریباً با سرمایهگذاری انجام شده در سال ۱۳۸۱ برابری میکند که جای سوال دارد. از طرفی از سال ۸۴ تا ۸۸ قرارداد هیچ طرح بزرگ و قابل اتکایی امضا نشد و با بهرهبرداری از طرحهایی كه از سال ۷۶ تا ۸۴ به سرانجام رسیده بود، آمارهای قابل قبولی به تصویر كشیده میشد.
بهرهبرداری از فازهای ۱ تا ۵پارس جنوبی و آغاز فعالیت اجرایی فازهای ۶ تا ۱۰، ۱۲، ۱۷ و ۱۸ نیزهمگی در سالهای ۷۶ تا ۸۴ به سرانجام رسید. همچنین در آن دوران فازهای ۱۱، ۱۳و ۱۴در مرحله عقد قرارداد و ۱۵، ۱۶، ۱۹و ۲۰ در مرحله مناقصه قرار داشت که مذاکرات اولیه برای واگذاری برخی از این فازها به شرکتهای بزرگ خارجی، خارج از تشریفات اداری در راستای پیشبرد هر چه سریعتر توسعه این میدان صورت گرفته بود. تا سال ۸۴ پنج فاز پارس جنوبی به بهرهبرداری رسیده بود و روزانه ۱۴۰ میلیون مترمکعب تولید گاز داشت. همچنین فازهای ۶، ۷ و ۸ پیشرفت ۷۱ درصدی و ۹ و ۱۰ نیز ۸.۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشتند. از طرفی فازهای ۱۲، ۱۷ و ۱۸ نیز عقد قرارداد شده و در مرحله آغاز عملیات اجرایی قرار داشتند. اما پس از آن طرحهای در دست اجرا با تاخیرهای فراوانی همراه شد و برخلاف پیشبینیها، پنج فاز ۶تا۱۰در موعد مقرر به بهرهبرداری نرسید. از طرفی توسعه دیگر فازها نیز با مشکلاتی نظیر انصراف شرکتهای خارجی در پی فشارهای تحمیلی بین المللی مواجه شد. دولت در این سالها در پارس جنوبی توفیق چندانی نداشت و با توجه به فازهای تعریف شده در دولت اصلاحات که تعدادی از آنها نیز در مرحله مناقصه قرار داشتند هیچ قرارداد جدیدی در این عرصه منعقد نشد و عملیات اجرایی فاز جدیدی نیز آغاز نشد. در واقع بعد از سال ۸۴ تنها دستاورد در پارس جنوبی تعریف فازهای ۲۱ تا ۲۴، ۲۷ و ۲۸ است که فازهای ۲۱ تا ۲۴ در مرحله آماده سازی برای مناقصه و ۲۷ و ۲۸ در مرحله مطالعاتی قرار دارند.
سرمایهگذاری در سالهای ۷۶ تا ۸۴ نیز از آهنگ خوبی برخوردار بود به طوریکه در طول هفت سال نزدیک به ۵۰ میلیارد دلار در صنعت نفت سرمایهگذاری شد که بیش از ۶۵درصد آن بدون تعهد دولت و از طریق قراردادهای بیع متقابل و فاینانس خودگردان و مابقی از منابع داخلی شرکتهای نفت و گاز تامین شد که از این میزان سرمایه گذاری ۱۶میلیارد دلار در صنعت گاز، ۱۸ میلیارد دلار در صنعت پتروشیمی و۱۵ میلیارد دلار در طرحهای بیع متقابل نفت خام سرمایه گذاری شد که منجر به افزایش بیش از یک میلیون بشکهای تولید نفت خام شد.
این میزان سرمایهگذاری در حالی صورت گرفته است که درآمد نفت در هشت سال ۷۶ تا ۸۴ معادل ۱۷۲ میلیارد و ۵۸۴ میلیون دلار بوده است که این میزان با رشد قیمت جهانی نفت در سال های ۸۴ تا ۸۶ و در نهایت با ثبت رکوردی دست نیافتنی در سال ۸۷ به ۲۷۲ میلیارد و ۲۷۸ میلیون دلار رسید که نشان از رشد ۵۷.۷ درصدی درآمد نفتی ایران در چهار سال ۸۴ تا ۸۸ دارد.
امروز پس از گذشت ۱۲سال از آغاز توسعه پارس جنوبی تنها ۱۰ فاز به بهرهبرداری رسیده و به گفته مسئولان، ایران ۱۱سال از رقیب قطری خود عقب افتاده است. آمار و ارقام موجود نیز همه و همه نشان از ناکامی برنامههای اجرایی در این عرصه دارد. با این تفاسیر باید با مسئولین اقتصادی پرسید این فرضیه را در میان گذاشت كه آیا بهتر نبود به جای وعده توسعه ۳۵ ماهه ۱۹ فاز باقیمانده پارس جنوبی، توان مالی وفنی موجود صرف اتمام پروژههای نیمه کاره میشد تا ۳۵ ماه بعد به دنبال چرایی عقب ماندگی بیش از پیش برداشت ایران از شریک قطری نباشیم؟
گزارش از رضا غیبی