ایلنا: بحران جهانی اقتصاد آرام آرام سایه سنگین خود را از فعالیت‌های تجاری، صنعتی، بازرگانی، خدماتی و تولیدی جهان جمع می‌کند، تا در نیمه دوم سال ۲۰۰۹، جهان به آرامی خود را برای روزهای بهتر سال ۲۰۱۰ آماده کند. بحران جهانی با آثار مخرب و سنگین خود از راه رسید، قربانیان فراوانی در جای جای زمین گرفت و در نهایت، با تدابیر ریز و درشتی که کشورهای مختلف جهان اتخاذ کردند، جای خود را به روزهای کنونی داد که شاید تعبیر دوران نقاهت اقتصاد جهانی برای آن، پر بی‌راه نباشد.

به گزارش ایلنا، در همین حال، بودند کشورهایی که به سبب نحوه مناسبات اجتماعی میان ملت و دولت آن ممالک و چارچوب‌های فکری رهبران آن که فکر می‌کردند اعتراف به وجود بحران به معنای اذعان به ناتوانی آنهاست، سعی کردند تا بحران را نادیده گیرند و آن را یک‌سره تکذیب کنند. ایران هم یکی از همین کشورها بود که کوشید بین ملت خود این‌گونه القا کند که گلستانی است در میان آتش، غافل از اینکه با ندیدن بحران، روزهای را رقم زد که حال شاید در تعبیری سخت‌گیرانه، آتشی است در دشت اقتصاد جهانی.

کاهش بی‌سابقه ظرفیت‌های تولیدی

یکی از شاخص‌های آشکاری که از وجود بحران گسترده در صنایع کشور خبر می‌دهد، کاهش شدید ظرفیت تولیدی صنایع مختلف در کشور است، به‌گونه‌ای که در حال حاضر و بنا به گفته رئیس اتاق بازرگانی تهران و تائید این موضوع از سوی مدیركل اقتصادی وزارت صنایع، شهرک‌های صنعتی کشور با یک سوم ظرفیت کار می‌کنند. در همین زمینه مدیرعامل صنایع شیر ایران نیز از فعالیت صنایع لبنی با کمتر از ۵۰ درصد ظرفیت خود خبر می‌دهد. محمود نجفی می‌گوید: "با توجه به صدور مجوزهای كوچك صنعت از طریق وزارت جهاد كشاورزی و مجوزهای صنایع بزرگ توسط وزارت صنایع، در مجموع ۶۰۰ كارخانه فرآوری لبنیات در كشور فعالند، اما به دلیل كار با زیر ۵۰ درصد ظرفیت از صرفه اقتصادی برخوردار نیستند".

كارخانه‌های آردسازی با ۴۵ درصد ظرفیت خود كار می‌كنند

در همین زمینه، معاون بازرگانی داخلی شركت بازرگانی دولتی ایران با اذعان به وجود بحران در كارخانه‌های آردسازی كشور عنوان می‌كند که این كارخانه‌ها با ۴۵ درصد ظرفیت خود كار می‌كنند. علیرضا كریمی در مورد تاثیر بحران‌ مالی جهانی بر كارخانه‌های آردسازی كشور در پاسخ به این سوال كه آیا این موضوع موجب تعطیلی واحدی شده است، اظهار می‌كند: كارخانجات آردسازی تعطیل یا ورشكسته نداشته‌اند، البته كارخانه‌های آردسازی در كشور، عموما خودشان در مرز 45 درصد كار می‌كنند. وی ادامه می‌دهد: این یعنی كارخانه‌های آردسازی كشور از تمام ظرفیت خود استفاده نمی‌كنند. وی با عنوان اینكه این كارخانه‌ها در دنیای رقابت باید خودشان خود را پیدا كنند، بیان می‌كند: در این شرایط طبیعتا زمانی كه موضوع‌های درجه‌بندی و كیفیت مطرح می‌شود، واحدهایی می‌توانند بمانند كه كیفیت را مانند بازار و قیمت تمام شده مدنظر خود قرار می‌دهند. كریمی در پایان متذكر می‌شود: اگر ۴۵ درصد ظرفیت كار كردن كارخانه‌ها را بحران بدانید كه به نظرم بحران است، باید بگویم بله آن‌ها در بحران هستند.

بحران در صنعت واگن‌سازی

شركت واگن پارس (اراك) كه برخی از آن به عنوان یكی از بزرگترین شركت‌های واگن‌سازی منطقه خاورمیانه یاد می‌كنند، این روزها حال و روز چندان خوشی نداشته و این وضعیت حتی با اعتراض كارگرانش نیز مواجه شد، به‌گونه‌ای که چندی پیش وزیر راه و ترابری در بازدید از كارخانه واگن‌پارس با اعتراض شدید كارگران این كارخانه روبرو شد.
غلامرضا رزازی، مدیرعامل شركت واگن‌پارس درباره آخرین وضعیت واگن‌پارس و همچنین مشكلات به‌وجود آمده برای كارگران این شركت می‌گوید: مشكل عدم پرداخت حقوق كارگران واگن‌پارس تا حدودی برطرف شده و از 5/2 ماه حقوق پرداخت نشده كارگران معادل 5/1 ماه آن پرداخت شده است. به گفته او در صورت ادامه وضع موجود تعدیل نیرو در واگن‌پارس اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. وی با اشاره به این‌كه برای پرداخت حقوق كارگران خود از شركت سرمایه‌گذاری ایران خودرو قرض گرفته‌ایم، خاطرنشان می‌كند: متاسفانه هم‌اكنون بازار ریلی كشور در شرایط ركودی شدیدی به سر می‌برد. از یك سو تسهیلات مربوط به خریداران واگن در بخش خصوصی قطع شده و از سوی دیگر مجوز واردات واگن‌های دست دوم مسافری از اروپا نیز همچنان صادر می‌شود. رزازی با بیان این‌كه واگن‌پارس هم‌اكنون با حدود 30 درصد از ظرفیت خود كار می‌كند، اضافه می‌كند: البته وزیر راه در بازدید از كارخانه واگن‌پارس وعده داد كه به زودی سفارش ساخت واگن به این شركت داده شود. مدیرعامل شركت واگن پارس همچنین تاكید می‌كند: در صورتی كه مشكلات فعلی صنعت واگن‌سازی كشور بررسی و حل و فصل نشوند، چندان به آینده واگن‌پارس و صنعت واگن‌سازی كشور خوشبین نیستم. این مقام مسوول با اشاره به این‌كه هم‌اكنون شرایط ظالمانه‌ای بر صنعت واگن‌سازی كشور حاكم شده است، عنوان می‌کند كه باید به سختی با رقبای چینی، روسی، اوكراینی و هندی كه با كمترین قیمت‌ها وارد بازار ایران می‌شوند، رقابت كنیم. این در حالیست كه شركت‌های خارجی از حمایت دولت‌های خود استفاده می‌كنند، اما در ایران صنعت واگن‌سازی عملا از هیچ‌گونه حمایتی برخوردار نیست.

خواب تابستانی صنعت فولاد کشور

قریب ۷ ماه پیش، گنجیان عضو انجمن تولیدكنندگان فولاد ایران به خبرنگاران گفت: هم اكنون حدود 300 میلیارد تومان نقدینگی معادل ۵۰۰ هزار تن محصولات فولادی تولیدشده در انبار كارخانه‌ها انباشته شده و به فروش نرفته است. وی با اشاره به این كه مسوولان وزارت بازرگانی در بحران به‌وجود آمده برای فولادسازان داخلی خواب مانده و هیچ‌گونه چاره‌‌اندیشی نكرده‌اند، افزود: همه مسوولان می‌دانند، بحران به‌وجود آمده ناشی از چیست، اما برای حل آن كاری انجام نمی‌دهند. همه فولادسازان دنیا دچار بحران شده‌اند و محموله‌های شركت‌های بزرگ در آب‌های اطراف ایران سرگردان بوده و شركت‌ها حاضرند محصولات خود را زیرقیمت در بازارهایی مانند ایران كه مانع وارداتی ندارند، بفروشند. در چنین شرایطی نظارت بر اجرای قوانین ضددامپینگ ضرورت زیادی دارد، اما متاسفانه در این زمینه نیز هیچ گونه نظارتی وجود ندارد. گنجیان با اشاره به این كه در بین كشورهای تولیدكننده فولاد در جهان فقط در ایران تعرفه واردات فولاد صفر تعیین شده است، عنوان كرد: در برخی از كشورهای تولید‌كننده فولاد، تعرفه واردات بین ۱۳۰ تا ۱۳۵ درصد است. با این حال بی‌تفاوتی مسوولان دولتی ادامه داشت تا 6 ماه بعد، بار دیگر فریاد فولادسازان بلند شود. تقی بهرامی نوشهر رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران می‌گوید: در حال حاضر به‌دلیل بحران مالی جهانی پروژه‌های بزرگ و کوچک به تعطیلی کشانده شده و انبارهای فولاد مملو از فولاد است که حتی در داخل کشور هم شاهد این موضوع هستیم. وی می‌افزاید: هم اکنون اروپا و آمریکا با اجرای قانون آنتی‌دامپینگ و تغییر تعرفه از ورود فولاد جلوگیری می‌کنند تا تولید داخل را نجات دهند اما متاسفانه به‌رغم اینکه بخش خصوصی ظرفیت تولید ۱۱ میلیون تن فولاد را دارد، در سال گذشته بیش از 8 میلیون تن واردات فولاد داشته‌ایم و این روند در سال‌جاری هم ادامه پیدا کرده است. بهرامی نوشهر می‌گوید: متاسفانه به‌رغم هماهنگی‌های انجام شده بین وزارت صنایع و معادن، بازرگانی، کمیسیون صنایع مجلس و انجمن فولاد، وزارت بازرگانی بدون در نظر گرفتن توافقات انجام شده به یکباره به بهانه اجرایی نشدن تعهدهای مربوط به افزایش تعرفه فولاد از ابلاغ این افزایش سرباز زده است.

در همین رابطه از کارخانه فولاد کاویان خبر می‌رسد که انبارهای ورق این شرکت پر شده و امكان تولید در نورد و لوله سمنان به علت تراكم محصولات میسر نیست. از طرفی وضعیت شغلی پرسنل مجتمع گیلان، فولاد كاویان و نورد و لوله سمنان با 3 هزار نفر پرسنل در خطر است.

صنایع کشتی‌سازی در محاق

مدیرعامل ایزوایكو در تشریح شمایی از وضع حال حاضر صنایع کشتی‌سازی در ایران می‌گوید: در صورت حمایت نشدن از سوی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) حتی در پرداخت حقوق ماهانه نیروهای كاری خود نیز دچار مشكل می‌شویم. فتح‌الله محمدی، مدیرعامل و نائب رئیس هیات مدیره شركت مجتمع كشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران (ایزوایكو) می‌افزاید: در حال حاضر ایزوایكو مجموعه درآمدزایی محسوب نمی‌شود و در چنین شرایطی اگر سفارشی نیز به این شركت داده نشود، مشكلات بیش از پیش خواهد شد. وی می‌گوید: نیاز به حمایت داریم و برای پرداخت حقوق ماهانه نیروهای كاری خود و اجرای پروژه‌های فعلی نیاز كمك مالی و گرفتن قرض از ایدرو داریم.

البته این وضعیت تنها مختص ایزوایکو نیست. صدرا شرکت عظیم تولید تجهیزات دریایی، چندی است که با تعدیل چند باره نیروهای خود، از تصمیم برای تعطیلی بخش کشتی‌سازی خود خبر می‌دهد، امری که محمودیان، معاون کشتی‌سازی شرکت صدرا با رد آن و با بیان این‌كه صدرا برای اجرای پروژه‌های جدید كشتی‌سازی به تامین نقدینگی لازم نیاز دارد، می‌گوید: برای اجرای پروژه‌های جدید كشتی‌سازی، بدهی سنگین صدرا نیز باید پرداخت شود كه رقم آن به حدود 700 میلیارد تومان می‌رسد.

حسن‌رضا صفری، دبیر انجمن مهندسی دریایی ایران نیز با بیان این‌كه اعلام برنامه‌هایی برای تعطیل‌سازی بخش كشتی‌سازی صدرا، جامعه دریایی كشور را شوكه كرد، خاطرنشان می‌كند: متاسفانه شورای عالی صنایع دریایی تاكنون حتی یك جلسه هم برگزار نكرده و صندوق حمایت از صنایع دریایی كشور نیز بلاتكلیف مانده است. صفری با اشاره به این‌كه سال گذشته شركت‌های صنایع دریایی ایران به ویژه كشتی‌سازان با مشكل دسترسی به منابع مالی حاصل از طرح وجوه اداره شده مواجه شدند، می‌گوید: متاسفانه این مشكل باعث شد كه برخی از شركت‌های كشتی‌سازی كشور با تعطیلی و تعدیل نیرو مواجه شوند. وی همچنین با انتقاد از سازمان صنایع دریایی خاطرنشان می‌كند: سال گذشته این سازمان كمتر اقدام به واگذاری فعالیت‌های خود به بخش خصوصی كرد و متاسفانه از سویی دیگر برخی دخالت‌های دولت در صنعت دریایی باعث ایجاد انحصار و كارشكنی در فعالیت‌های بخش خصوصی شد.

باد صنعت تایر هم می‌خوابد

هر چند وجود بحران در صنعت تولید تایر ایران به روزهای وقوع بحران جهانی در سال گذشته و امسال بازنمی‌گردد و کارگران کیان تایر، ماه‌ها پیش از آنکه همکاران آنها در سراسر جهان دچار بحران شوند، با بحران هم‌آغوش بودند، اما ماه‌های اخیر سایه بحران را بر سر تایرسازان ایرانی گستراند.

ایجاد بحران مالی در جهان و همچنین ورود لاستیک‌های بی‌کیفیت در چند سال اخیر که عمده آنها چینی است، موجب شده که بسیاری از تولیدکنندگان داخلی از صحنه تولید حذف شوند. در حال حاضر نیز ۳ کارخانه لاستیک دنا، البرز و آرتاویل تایر به ستاد حمایت از صنایع واگذار شدند تا توزیع محصولات این شرکت‌ها به صورت عادلانه بین ۵۰۰ نمایندگی اتحادیه صنف فروشندگان لاستیک و روغن توزیع شود اما گفته می‌شود توزیع لاستیک در کشور در انحصار چند نفر قرار گرفته و این مسأله موجب شده بازار لاستیک در آشفتگی مزمنی قرار گیرد. همچنین بدهی سنگین خودروسازان به قطعه‌سازان به گفته دبیر انجمن صنعت تایر ایران این فرآیند را شدت بیشتری بخشیده است. اکبر توانا در این باره می‌گوید: تولید‌كنندگان تایر مبالغ هنگفتی از خودروسازان طلبكارند؛ به گونه‌ای كه رقم مطالبات تا پایان فروردین ماه امسال ۸۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان بوده است.

بحران فقط دامن صنعت را نگرفته است

با این حال باید اشاره کرد که بحران اخیر تنها دامن صنعت ایران را نگرفته است. برای مثال صنعت گردشگری ایران لطمات شدیدی از بابت بحران‌های اخیر در کشور متقبل شده است، به طوری‌که كمیته بحران لغو تورهای ورودی به كشور در نامه‌ای به معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درخواست كرد که برای فعالیت تورگردان‌ها، وام بدون بهره یا كمك بلاعوض داده شود و دولت با هدف حضور پررنگ در نمایشگاه‌های بین‌المللی گردشگری كمك كند. محمدعلی واقفی، عضو هیأت مدیره جامعه تورگردانان ایران و عضو كمیته بحران لغو تورهای ورودی در این جامعه در این باره می‌گوید: در این نامه، ضمن اعلام آخرین آمار تورهای لغوشده، پیش‌بینی شده است با این روند، احتمال از دست دادن دو فصل كاری پاییز و بهار در گردشگری ایران وجود دارد. بنابراین از معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درخواست كرده‌ایم، برای این‌كه تورگردانان به فعالیت خود ادامه دهند و به تعدیل نیرو مجبور نشوند، وام بدون بهره و دراز‌مدت یا كمك بلاعوض پرداخت كنند تا این بحران، پشت سر گذاشته شود. وی ادامه می‌دهد: با ستاد برگزاری نمایشگاه‌های گردشگری و تبلیغات نیز مكاتبه و درخواست شده است، برای حضور پررنگ نسبت به سال‌های گذشته در نمایشگاه‌های بین‌المللی، بخش دولتی كمك مالی كند، چون با توجه به لغو بسیاری از تورهای ورودی و قطع درآمد آژانس‌ها، تورگردانان به پرداخت هزینه‌های حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی قادر نیستند. بنابراین بخش دولتی برای این‌كه این حضور پررنگ تجربه شود، باید كمك كند. واقفی می‌گوید: بسیاری از آژانس‌ها توان پرداخت حقوق كاركنان خود را ندارند. با این حال تمایل داریم، ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی بیش‌تر حمایت شود.

علاوه بر بخش گردشگری، بخش کشاورزی نیز زیان‌های غیرقابل جبرانی از بحران اقتصادی کنونی در ایران متحمل شده است. بحران باقی ماندن چای و برنج ایرانی در کارخانه‌ها و جولان دادن محصولات خارجی در بازارهای ایرانی، قطعاتی از پازل بحرانی است که نهایتاً بخش کشاورزی ایران را با مشکلات لاینحلی روبرو خواهد ساخت.

بحران اقتصادی کار دموکرات‌ها بود

تمامی موارد فوق قطعاتی از مجموعه عواملی هستند که سال ۱۳۸۸ را به یکی از سخت‌ترین و نفس‌گیرترین سال‌های اقتصادی ایران بدل ساخته‌اند. بحرانی که روزگاری جهان را می‌سوزاند و مسوولان به راحتی از کنار آن گذر می‌کردند، امروز با تدابیر گوناگون اتخاذ شده در سراسر جهان در حال گذر از مرزهای سایر کشورهاست، اما به دلیل خوش‌بینی و ضعف تحلیل مدیران ایرانی، امروز به مشقی برای صنعت، کشاورزی و خدمات ایران تبدیل شده است. در همین حال، مروری بر آخرین سخنان وزیر جوان و کم‌تجربه صنایع نشان می‌دهد که این خوش‌خیالی‌ها هم‌چنان مسوولان ایرانی را گرفتار خود کرده است. وزیر صنایع دولت نهم و گزینه پیشنهادی صنایع و معادن برای دولت دهم با اشاره به این‌كه گسترش دامنه‌ بحران مالی جهانی به سراسر جهان نتیجه اقدامات حزب دموكرات برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آمریكا بود، می‌گوید: به نظر می‌رسد غرب در حال حاضر بزرگ‌نمایی اخبار مربوط به انتشار بیماری آنفلوانزای خوكی در سطح جهان با هدف كم‌اهمیت جلوه دادن اثرات بحران مالی جهانی است. علی‌اكبر محرابیان می‌افزاید : بحران مالی جهانی در ابتدا چندان بزرگ نبود، اما حزب دموكرات آمریكا برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری این كشور ابعاد این بحران را بزرگ جلوه داد تا حزب رغیب خود یعنی جمهوری‌خواه را تخریب كند و همین امر كم‌كم باعث شد تا اثر روانی ناشی از بحران مالی جهانی حتی به خارج از آمریكا نیز منتقل شود. وزیر پیشنهادی صنایع و معادن دولت دهم در ادامه با بیان این‌كه برخی از صنایع كشور با معضل كاهش تولید روبرو شده‌اند، اخبار مربوط به انباشت فولاد در برخی از كارخانه‌ها را نادرست دانسته و می‌گوید: به عنوان مثال در حال حاضر شركت‌های فولاد مباركه و ذوب آهن اصفهان پیش‌فروش داشته و یا بر اساس سفارش تولید می‌كنند و مشكلی نیز در زمینه فروش محصولات خود ندارند. به گفته این مقام مسوول با وجود این‌كه در حال حاضر تعرفه واردات فولاد به ایران پایین است، اما هیچ مشكلی در بازار داخلی به وجود نیامده است.