ارزيابی کارشناسان: کاهش خطر جنگ

انتشار گزارش سازمان های اطلاعاتی آمريکا مبنی بر اينکه ايران «برنامه ساخت سلاح هسته‌ای» خود را در سال ۲۰۰۳ ميلادی متوقف کرده ، واکنش های فراوان کارشناسان و کشورهای مختلف را به همراه داشته است.

آخرين گزارش سازمان ملی برآوردهای امنيتی آمريکا – National Intelligence Estimate – حاکی است که جمهوری اسلامی ايران تا سال ۲۰۰۳ ميلادی در تلاش بوده تا سلاح هسته ای توليد کند، اما اين تلاش در همان سال متوقف شده است.

اين سازمان گزارش خود را بر اساس رشته اطلاعاتی که از ۱۶ سازمان امنيتی آمريکا جمع آوری کرده، تنظيم کرده است و در گزارش دو سال پيش خود تاکيد کرده بود که ايران به دنبال ساخت سلاح هسته ای است.

شماری از کارشناسان، در پی انتشار اين گزارش در گفت و گو با راديو فردا، ديدگاه های مختلفی را درباره اين گزارش مطرح کرده اند.


ایران خطر فوری نیست

مارک فيتزپاتريک، کارشناس ارشد موسسه بين المللی مطالعات استراتژيک در لندن در همين زمينه به راديو فردا گفت که اين گزارش می تواند به عنوان تاييد گفته های محمد البرادعی، مدير کل آژانس بين المللی انرژی اتمی تعبير شود که گفته است در حال حاضر خطر فوری از سوی ايران وجود ندارد.

وی افزود:«البته سازمان های اطلاعاتی غربی و آژانس بين المللی انرژی اتمی از دانش و اطلاعات يکسانی برخوردار نيستند و سازمان های اطلاعاتی به اطلاعات و شواهد وسيع تری دسترسی دارند، اما حال هر دو به نتايج مشابهی دست يافته‌اند؛ هرچند البته ايران می‌تواند هر زمان که بخواهد برنامه تسليحاتی خود را از سر گيرد.


کاهش خطر جنگ

رضا تقی زاده، تحليلگر مسايل ايران و استاد دانشگاه گلاسکو در اسکاتلند نيز در همين باره به راديو فردا گفت:« اين گزارش شايد خطر برخورد نظامی برای مقابله با برنامه هسته ای ايران را کاهش دهد، البته اين به معنی آن نيست که فعاليت ها برای صدور قطعنامه سوم عليه ايران کاهش پيدا کند.»

وی افزود: «آنچه که قضيه را جالب توجه می‌کند احتمال رسيدن به يک توافق پنهانی ميان ايران و آمريکا است. در دو سه ماه اخير خشونت‌ها در عراق کاهش پيدا کرده و مقامات آمريکايی هم به توفيق هايی که در اين زمينه به دست آوردند اشاره کرده اند. »

آقای تقی زاده گفت:«اگر انتشار اين گزارش به نوعی نتيجه همکاری پنهانی ميان ايران و آمريکا باشد، شايد اين امر بتواند زمينه گفت وگوهای بيشتر را فراهم کند.»


صادق زيباکلام:
اين گزارش چيز جديدی در بر ندارد

صادق زيباکلام، تحليلگر سياسی و استاد علوم سياسی دانشگاه تهران نيز در گفت و گو با راديو فردا گفت:« گزارش سازمان ملی برآوردهای اطلاعاتی آمريکا درباره ايران، مهر تاييدی بر گفته‌های مسئولان جمهوری اسلامی است.»

وی افزود:« « اين گزارش چيز جديدی در بر ندارد و همان حرفی را می زند که مسئولان جمهوری اسلامی هميشه می گفته اند که به دنبال سلاح هسته ای نيستند. حتی اگر ايران بخواهد سلاح هسته ای توليد کند هم در وضعيتی نيست که به توليد سلاح هسته ای بپردازد.»

به گفته صادق زيباکلام، ايران در سال ۲۰۰۳ توانايی ساخت بمب هسته ای را نداشته است. وی گفت:« ايران يا هر کشور ديگری تا نتواند چرخه غنی سازی اورانيوم را تکميل کند، نمی تواند به دنبال سلاح هسته ای برود. حتی ايران اگر می خواست تا سال ۲۰۰۳ سلاح هسته ای توليد کتد هم نمی توانست. اکنون هم نمی تواند چون چرخه سوخت هسته ای را تکميل نکرده است.»


شرايط عراق، پيش از حمله آمريکا

با اين حال حسن فتحی، روزنامه نگار نزديک به حزب کارگزاران در تهران، می گويد احتمال دارد اين گزارش ايران را به شرايط عراق، پيش از حمله آمريکا به اين کشور نزديک کند.

وی به راديو فردا گفت:« اين گزارش می تواند زمينه ساز دو اقدام عليه ايران باشد. يکی اينکه زمينه برای تنظيم و فرستادن قطعنامه سوم به شورای امنيت سازمان ملل تسريع شود و مساله ديگر اينکه آمريکا و پنتاگون را در مسيری قرار دهد که به بهانه اين گزارش دست به اقدامات حادی عليه ايران بزنند.»

حسن فتحی همچنين گفت ايران بايد شفاف سازی کند و تا زمانی که درباره برنامه هسته‌ای خود شفاف سازی نکند، گزارش های تندتری نيز منتشر خواهد شد.

آقای فتحی گفت: «حالا اين گزارش خيلی خوش بينانه است. ما گزارش های بدتری هم داشته‌ايم مبنی بر اينکه به اين ترتيب که ايران با اين روندی که برای نصب سانتريفيوژها پيش گرفته، در شش يا هفت سال آينده قادر خواهد بود سلاح هسته ای توليد کند.»

از سوی ديگر، شهرام چوبين، مدير موسسه مطالعات استراتژيک در ژنو نيز در همين زمينه به راديو فردا گفت: «انتشار برآورد اخير سازمان های اطلاعاتی آمريکا، توسل به گزينه نظامی را کاهش می دهد و بازار گرمی تهديدات هسته ای از سوی ايران را زير سئوال می برد.»


«معامله بزرگ» در پیش است یا «تشدید تحریم»؟

در پی گزارش اخیر سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا حاکی از توقف برنامه تسلیحات اتمی در ایران در سال ۲۰۰۳، رهبر فراکسیون حزب دموکرات در سنای ایالات متحده خواستار تغییراتی در سیاست این کشور نسبت به ایران و تلاش دیپلماتیک بیشتر برای برقراری ارتباط با جمهوری اسلامی شده است.

سناتور رید در سخنان خود پیشنهاد کرده است که دولت آمریکا در برقراری تماس‌های دیپلماتیک با ایران از سیاست رونالد ریگان، رئیس جمهوری پیشین آمریکا در گسترش تماس با اتحاد شوروی در دهه ۱۹۸۰ گرته‌برداری کند.

همزمان، درپی انتشار گزارش جدید دستگاههای اطلاعاتی آمریکا درباره برنامه هسته ای ایران، کاخ سفید اعلام کرد: بوش رئیس جمهور این کشور فردا (چهارشنبه) نشستی مطبوعاتی برگزار خواهد کرد.شبکه تلویزیونی فاکس نیوز با اعلام اين خبر افزود: کاخ سفید پیشتر اعلام کرده بود با وجود این گزارش، همچنان به تلاش های خود برای اعمال تحریم‌های بیشتر عليه ایران ادامه می‌دهد.

در مقابل، خبرگزاری دولتی ایران - ایرنا - در تفسیری که بامداد روز سه شنبه منتشر کرد، گفت که دولت آمریکا با خنثی کردن تبلیغات قبلی علیه ایران، خود را برای انجام یک معامله بزرگ با این کشور آماده می‌کند. ایرنا توضیح نداده است که چنین معامله‌ای چه خصوصیاتی خواهد داشت و آیا مقامات جمهوری اسلامی نیز از آن استقبال خواهند کرد یا نه.

اين درحالی است كه به گفته برخی از ناظران، مشخص نیست که آیا این گزارش بر سیاست سختگیرانه دولت آمریکا در مورد ایران تاثیر بگذارد.این نظر نیز ابراز شده است که ممکن است دولت آمریکا با استناد به این گزارش نتیجه بگیرد که وارد کردن فشار بین‌المللی بر ایران برای تغییر روش دولت این کشور موثرتر از آن است که مقامات جمهوری اسلامی وانمود می‌کنند.

نگاهی به محورهای گزارش

روز دوشنبه گزارشی تحت عنوان «ارزیابی ملی اطلاعات» که شامل نظرات سازمان‌های مختلف اطلاعاتی آمریکاست، انتشار یافت که در آن آمده است ایران تلاش برای تولید بمب اتمی را در سال ۲۰۰۳ متوقف کرد. این گزارش، که توسط شورای ملی اطلاعات آمریکا تهیه شده، نسبت به دلیل این تصمیم ابراز بی‌اطلاعی کرده اما گفته است که احتمالا علت آن، وارد شدن فشارهای خارجی بوده است.در عین حال، این گزارش تاکید دارد که در صورت ازسرگیری تحقیقات برای تولید اسلحه اتمی، جمهوری اسلامی قادر است ظرف هشت سال آینده به چنین تسلیحاتی دست یابد.

ارزیابی ملی اطلاعاتی براساس مجموع اطلاعات و ارزیابی شانزده سازمان اطلاعاتی اصلی آمریکا از جمله سازمان مرکزی اطلاعات (سیا) تدوین شده است و بالاترین مرجع اطلاعاتی در آمریکا به شمار می‌رود. مقامات اطلاعاتی آمریکایی ادعا کرده‌اند که در دو سال گذشته، تمایل ایران به دستیابی به سلاح هسته‌ای کمتر از چیزی بوده که دولتمردان آمریکایی ادعا می‌کرده‌اند.

به گفته این مقامات این مسئله بدین معنی است که ایران به فشارهای دیپلماتیک حساس است. کاخ سفید در اولین واکنش گفت این گزارش «خبر خوبی» است، اما در عین حال نشان می‌دهد که خطر دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، کماکان «مشکلی جدی» است. ایران می‌گوید که برنامه‌های هسته‌ای خود را تنها برای هدف‌های صلح‌آمیز دنبال می‌کند و در صدد دستیابی به اسلحه اتمی نیست.

این گزارش که از سوی سازمان برآورد ملی آمریکا، از زیرمجموعه های شورای اطلاعات ملی آمریکا، منتشر شده دیدگاه‌های منابع مهم اطلاعاتی آمریکا را جمع بندی کرده است.نویسندگان این گزارش اطمینان زیادی دارند که ایران در سال 2003 و در پاسخ به فشار بین‌المللی برنامه تولید سلاح هسته‌ای خود را متوقف کرده است.

نویسندگان گزارش گفته‌اند «اطمینان نسبی» دارند که ایران برنامه تولید سلاح هسته‌ای را دوباره آغاز نکرده است. بر اساس این گزارش، ایران در سال 2007 «پیشرفت چشمگیری» در تزریق گاز به سانتریفوژها به قصد غنی‌سازی اورانیوم داشته است.

نویسندگان گزارش در عین حال می‌گویند که ایران تا دوره زمانی 2010 تا 2015 به اورانیوم غنی‌شده کافی برای ساخت سلاح هسته‌ای دست نخواهد یافت. اما نویسندگان گزارش با «اطمینان نسبی»اعلام کرده‌اند که ایران در استفاده از تجهیزات جدید هنوز «با مشکلات تکنیکی قابل توجهی روبروست».

براساس این گزارش، ایران تا سال های 2010 تا 2015 به اورانیوم غنی شده کافی برای ساخت سلاح هسته‌ای دست نخواهد یافت. این گزارش به منزله چرخشی اصلی در ارزیابی دو سال پیش نهادهای اطلاعاتی آمریکا در همین زمینه است که بر تلاش ایران برای تولید بمب اتمی تاکید داشت.

اظهارات متفاوت هدلی

با این حال، «استیون هدلی»، مشاور امنیت ملی آمریکا، گفت: یافته‌های گزارش تایید می‌کند که آمریکا حق دارد نسبت به جاه طلبی‌های اتمی ایران نگران باشد و استراتژی جورج بوش «درست» بوده است. او تاکید کرده است که جامعه جهانی باید فشار بر ایران را افزایش دهد و در این راه از منزوی کردن دیپلماتیک، تحریم‌های سازمان ملل و دیگر اهرم‌های اقتصادی علیه ایران استفاده کند.

هدلی گفت: «در کل این خبر خوبی است. از یک طرف نشان می دهد ما حق داشتیم نگران تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای باشیم و از طرف دیگر نشان می‌دهد تا حدی در جلوگیری از این رخداد موفق بوده‌ایم». در این حال به گفته هادلی گزارش ارزیابی اطلاعات ملی بیانگر ادامه برنامه غنی‌سازی هسته‌ای ایران است و نشان می‌دهد خطر دستیابی حکومت این کشور به تسلیحات اتمی بسیارجدی است.

ارزيابی چند كارشناس

در این حال، کارشناسان واکنش استیون هدلی به ارزیابی اطلاعات ملی آمریکا درباره برنامه هسته‌ای ایران را بیانگر مغایرت آن با سیاست‌های کاخ سفید می دانند.

«جوزف سیرینسیونه» معاون امنیت ملی مرکز تحقیقاتی پیشرفت آمریکا می‌گوید: کاخ سفید معتقد است این گزارش تایید کننده سیاست هسته‌ای آمریکا در برابر ایران است ولی بین این دو تناقض‌هایی دیده می‌شود. بر اساس گزارش جدید، ایران را در کوتاه مدت نباید یک تهدید نظامی برای آمریکا بدانیم و دیگر اینکه برخلاف نظر بعضی محافل در ایالات متحده، دیپلماسی بر سران جمهوری اسلامی تاثیرگذار است.

به گفته سیرینسیونه، این گزارش مانع مهمی برای اقدام نظامی علیه برنامه هسته‌ای ایران است: «گزارش ارزیابی اطلاعات ملی آمریکا هرگونه استدلال برای حمله به ایران را زیر سوال می‌برد. بر اساس این گزارش، باید در جستجوی راه حلی دیپلماتیک با ایران بود. این گزارش بر موثر بودن دیپلماسی تاکید دارد».

در این حال به گفته سیریسیونه، انتشار گزارش جدید آمریکا نقش مهمی در تلاش های آمریکا برای تصویب تحریم‌های بین المللی جدید علیه ایران نخواهد داشت.وی گفت: «موضوع تحریم‌های بین‌المللی از محتوای گزارش ارزیابی اطلاعات ملی آمریکا جدا است. تحریم‌ها به خاطر پافشاری ایران به ادامه برنامه غنی‌سازی هسته‌ای این کشور تصویب شده‌اند ولی موضوع گزارش جدید آمریکا درباره برنامه اتمی نظامی است».

پل رینولدز، خبرنگار امور جهانی بی بی سی، می‌گوید این گزارش در برآورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران محتاطانه عمل می‌کند و بهانه به دست کسانی نمی‌دهد که در پی حمله نظامی به ایران هستند. به گفته وی، این گزارش موضع کسانی را تقویت می‌کند که به دنبال تحریم‌های بیشتر علیه ایران هستند زیرا فشارهای پیشین موثر بوده است.

گوردون کوررا، تحلیلگر امور امنیتی بی بی سی، هم می‌گوید این برآورد در تناقض کامل با لحن ستیزه‌جویانه و هشدارآمیزی است که از بخش‌هایی از دولت آمریکا شنیده می‌شود.


گزارش جاسوسی هم موضع تند بوش عليه ايران را عوض نكرد

رئیس جمهور آمریكا در پی اعلام گزارش برآورد جاسوسی ملی این كشور در خصوص فعالیت‌های هسته‌ای ایران گفت كه من این گزارش را بعنوان «علامت خطر» بررسی می‌کنم. من قبل از این گزارش ایران را تهدیدی محسوب کرده و بعد از ارزیابی اداره جاسوسی ملی هم بر همین عقیده استوارم.

به گزارش خبرگزاری نووستی، «جورج بوش» روز سه‌شنبه در مصاحبه مطبوعاتی گفت: ما می‌دانیم که آنها (ایرانی ها) هنوز هم تلاش می‌کنند که به غنی‌سازی اورانیوم دست یابند و می‌دانیم که غنی‌سازی اورانیوم گام مهمی برای کشوری است که برای ساخت سلاح هسته‌ای تلاش می‌کند. ما می‌دانیم که آنها چنین برنامه‌ای داشته‌اند و این برنامه متوقف شده است.

بوش اعلام کرد: «از نظر ما، جامعه جهانی باید درک کند در صورتی که ایران به دانشی دست یابد که بتواند در برنامه سری از آن استفاده کند، این مسئله تهدیدی برای کل جهان خواهد بود.

آسوشیتد پرس هم در گزارش خود به نقل از بوش نوشت: تهران به‌رغم گزارش اخیر هنوز خطرناك است و جامعه بین‌الملل باید به فشار بر ایران به خاطر برنامه اتمی این كشور ادامه دهد. من معتقدم كه این گزارش به منزله علامت هشداری مبنی بر وجود برنامه سلاح اتمی در ایران است. به این دلیل است كه آنان احتمالاً این برنامه را از سر می‌گیرند.

بوش همچنین تاكید كرد كه یافته‌های این گزارش وی را به كنار گذاشتن گزینه عملیات نظامی علیه ایران وادار نمی‌كند، اما همچنان بهترین و موثرترین‌ دیپلماسی، آن دیپلماسی‌ است كه همه گزینه‌ها را در دستور كار خود داشته باشد.به هرحال، این گزارش به عنوان مهمات ارزشمندی علیه ایران نام برد كه دلیلی برای كاهش فشار دیپلماتیك بر این كشور به شمار نمی‌رود.

بوش ادامه داد: به نظر من، این برآورد برای ما فرصتی ایجاد می‌كند تا جامعه بین‌الملل را به ادامه فشارها بر ایران به منظور تعلیق برنامه هسته‌ای ترغیب كنیم. آنچه باید گفت این است كه آنان نباید بتوانند برنامه سلاح اتمی را به طور مخفیانه آغاز كنند. این گزارش بدان معناست كه موضع ما تغییر نكرده است.

بوش در پایان گفت: « من گفته‌ام كه ایران خطرناك است و این گزارش به عقیده من چیزی را در خصوص تهدید ایران برای جهان عوض نمی‌كند».


منابع: بی‌بی‌سی‌، رادیوفردا، ایرنا، ایسنا