اعتماد ملی: ٨‌ تا ١٣ ميليون شهروند در حالی در كلانشهر بی‌مرز تهران زندگی می‌كنند كه خوشبينانه‌ترين پيش‌بينی‌ها حكايت از آن دارد پايتخت كشور بيش از ٥ سال ديگر تاب و تحمل شرايط بحرانی فعلی را نخواهد داشت. به گفته مديركل طرح و برنامه ريزی معاونت حمل و نقل و ترافيك شهرداری پايتخت، تا سال ١٣٩٠ تهران ديگر قابل زندگی نيست. اين در حالی است كه دست‌كم ٢٨ نهاد و ارگان مسوول در امور شهری هريك به موازات ديگری در كار اداره امور شهر هستند و نتيجه ناهماهنگی و رقابت آنها با يكديگر وضعيتی است كه به دنبال آن عمر شهروندان تهران ٥ سال كوتاه‌تر شده و هر دقيقه تنفس در اين شهر برابر با استعمال ٩ نخ سيگار ارزيابی شده است.

در همين حال بنا بر آنچه كارشناسان مسائل شهری در آخرين نشست پايگاه دانش شهری بيان كردند گره تردد در پايتخت تا اندازه‌ای كور شده كه دست‌كم ‌درصد قابل توجهی از زمان مفيد ملی در ترافيك تهران كشته می‌شود بدون آنكه هيچ طرح و برنامه مدونی برای گشودن اين گره در دست اجرا باشد، يا ده‌ها طرحی كه در طول بيش از دو دهه تدوين و گهگاه اجرا شده‌اند تاثير مشهود و قابل تاملی در مهار ‌«بحران نابودی پايتخت‌» داشته باشند. ‌

مهاجرت و جمعيت متراكم ‌

٤٠ درصد تراكم جمعيتی تهران ناشی از مهاجرت است. عضو هيات علمی دانشگاه، تهران با اعلام اين خبر گفت: ‌«در سرشماری سال ١٣٤٥ جمعيت تهران ٢/٣ ميليون بوده و در سال ١٣٨٥ به ٨ ميليون جمعيت شب‌خواب تغيير كرده است و اين در حالی است كه روند افزايش جمعيتی ساكنان اصلی اين شهر ‌در مقاطعی حتی منفی بوده است.‌» به گفته اين استاد دانشگاه، اگر در تهران تنها خود تهرانی‌ها ساكن بودند بی شك شاهد رشد منفی جمعيتی نيز بوديم اما مهاجرت سهمگين به اين شهر تركيب جمعيتی پيچيده‌ای را ساكن كرده است به گونه‌ای كه ٤ درصد افزايش جمعيت تهران، ناشی از مهاجرت در سه دهه اخير است؛ حتی اگر تمامی درهای مهاجرت به تهران را ببنديم باز تا يكی دو دهه آينده شاهد رشد جمعيتی منفی در اين شهر نخواهيم بود و...بخش بزرگی از مشكلات روزمره تهران ناشی از همين مهاجرت است. اين در حالی است كه هنوز هم انتقال پايتخت از سوی گروه بزرگی از مسوولان كشور بيش از حد هزينه‌بر اعلام می‌شود و به نظر می‌رسد مسوولان فراموش كرده‌اند كه هزينه سامان دادن تهران و اتلاف سرمايه در آن بسيار بيشتر از جابه جايی پايتخت است كه در كشورهايی مثل هند،‌تركيه و كشمير هم اتفاق افتاده است. ‌

آلودگی صوتی، مشكلی فوق بحرانی ‌

اگرچه تمامی منابع خبری موجود بر فوق بحرانی بودن وضعيت آلودگی هوای تهران تاكيد دارند اما به گفته معاون محيط انسانی سازمان حفاظت محيط زيست، تاكنون تنها يك مورد سنجش ميزان آلودگی صوتی در منطقه ميدان انقلاب و خيابان‌‌های اطراف آن در سال ١٣٨٢ به عنوان نمونه صورت گرفته است و نتايج اين سنجش نشان می‌دهد كه ميزان آلودگی صوتی در اين مناطق از آستانه آسيب رساندن به گوش انسان بسيار بالاتر است. ‌

آستانه آسيب رساندن به شنوايی انسان از حدود ٦٥ دسی‌‌بل به بالا است و بر اين اساس حد مجاز آلودگی صوتی برای مناطق تجاری در روز، ٦٥ دسی‌بل و در شب ٥٥ دسی‌بل و در مناطق مسكونی ٥٥ دسی‌بل و شب ٤٥ دسی‌بل است كه در حال حاضر نقاط مختلف كلانشهر تهران با اين استانداردها فاصله بسيار دارند اما اين ميزان آلودگی صوتی كه ناشی از فعاليت شبانه روزی ژنراتورها، موتورهای برقی، موتورسيكلت‌‌ها و وسايل نقليه فرسوده و غيراستاندارد در سطح شهر است ظاهرا توجه مسوولان را به‌اندازه لازم به خود جلب نكرده است چرا كه با وجود تهديد روانی آلودگی صوتی كه روانشناسان آن را با استرس مزمن قابل مقايسه دانسته‌اند تا كنون اقدام عملياتی‌ای برای رفع اين معضل انجام نشده است. اين در حالی است كه مطالعات نشان می‌دهند بيشتر افرادی كه در سنين ٢يا ٣ سالگی در معرض آلودگی‌های صوتی قرار داشته‌اند در بزرگسالی دچار مشكلات كلامی شده‌اند و به همين دليل آلودگی صوتی يكی از خطرناك‌ترين و در عين حال موذی‌ترين مواردی است كه بهداشت روان پايتخت نشينان را تهديد می كند. با وجود اين آلودگی صوتی در تمام خيابان‌های تهران بالاتر از حد مجاز است. آلودگی صوتی بالاتر از ‌٧٠ دسی‌بل‌در تهران برای منازل مسكونی و مراكز آموزشی و درمانی خارج از استانداردهای پذيرفته شده و در وضعيتی است كه حتی شهردار تهران نيز اذعان كرده وضعيت آلودگی هوا و آلودگی صوتی در تهران همانند مرگ آرام است. در همين حال به گفته مسوول بخش آلودگی صوتی شركت كنترل كيفيت هوا عامل٨٠درصد از آلايندگی صوتی خودروهای سواری در شهر تهران خودروی پيكان است كه به تنهايی نقش بسيار مهمی در ايجاد آلودگی صوتی در پايتخت را بر عهده دارد. بر اساس آزمايشات انجام شده در سال ١٣٨٠ پرايد و رنو (سپند ١ و ٢) آلودگی صوتی پايين‌تر از ٧٢ ‌دسی‌بل داشته و پيكان با ٨١ ‌دسی‌بل آلودگی صوتی بالاتر از حد استاندارد دارد. اين در حالی است كه در قوانين راهنمايی و رانندگی پايتخت هنوز هيچ جريمه مشخصی برای ايجاد آلودگی صوتی در نظر گرفته نشده است و شايد به همين دليل شهر بزرگی مثل پكن با حجم بالای خودرو و جمعيتی بيش از تهران كمتر از پايتخت كشور ما از آلودگی صوتی رنج می‌برد چرا كه در پكن شركت‌های ساختمانی متخلف براساس قانون جديد مديريت آلودگی صوتی در اين شهر ٢٠٠ هزار يوآن معادل ٢٥ هزار دلا‌ر جريمه می‌شوند اما وجود نداشتن هر گونه جريمه برای اين كنترل آلودگی صوتی در ايران سبب شده تا آلودگی صوتی در شهرهای بزرگ ٢ برابر استانداردهای جهانی باشد و آلودگی هوا سالانه ٨ ميليارد دلار به كشور خسارت بزند. ‌

آلودگی هوا و مرگ پايتخت‌نشينان ‌

هنگامی كه محمد‌هادی حيدرزاده، مشاور زيست‌محيطی شهردار تهران اعلام كرد تنها در آبان ماه امسال ٤٥٠٠ نفر به علت سكته قلبی در شهر تهران جان خود را از دست داده‌اند و آلودگی هوا علت ٨٠ درصد اين مرگ‌ها بوده است در واقع حرف تازه‌ای نگفت بلكه از بحرانی بزرگ و البته خاموش پرده برداشت. ‌

از سوی ديگر آمارهای رسمی نشان می‌دهد سال گذشته هر روز ٢٧ نفر و جمعاً ٩٩٠٠ نفر بر اثر آلودگی هوا در تهران جان خود را از دست داده‌اند. ‌

حيدرزاده در تشريح وضعيت بحران آلودگی هوای تهران و در مقايسه آن با زلزله مهيب تهران گفته است:‌تفاوت زلزله در اين است كه آثار تخريبی زلزله آنی است اما بحران آلودگی هوا به‌تدريج جان انسان‌های بی‌گناه را می‌گيرد و به اين ترتيب با آلودگی موجود در هوای تهران زندگی در اين شهر نوعی ‌«خودكشی دستجمعی‌» است. ‌

در همين حال گفته می‌شود كه وسايل نقليه موتوری مهم ترين آلوده‌كننده شهر تهران به حساب می آيد و برخی كارشناسان می‌گويند خودروها و كارخانجات صنعتی حاشيه تهران عامل ٨٠ درصد آلودگی اين شهر هستند. ‌

‌ بر اساس آخرين برآوردها ٥/٣ ميليون خودرو و بيشتر از ٤ ميليون موتورسيكلت در اين شهر تردد می‌كنند. تقريبا نيمی از خودروهايی كه در شهر تهران تردد می‌كنند فرسوده هستند و مهم ترين منبع آلودگی به حساب می‌آيند و اين در حالی است كه برنامه‌های دولت برای جمع‌آوری خودروهای فرسوده و طرح گازسوزكردن خودروها نيز چندان مفيد واقع نشده است. ‌

روزانه حدود ١٢ ميليون سفر روزانه در تهران صورت می‌گيرد و همين حجم بالای تردد در شهر تهران عاملی است كه گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی را می‌طلبد. بر اساس آمارهای موجود حدود ٣٤ درصد مسافران داخل شهر تهران با وسايل نقليه عمومی مثل تاكسی، اتوبوس و مترو جا‌به‌جا می‌شوند و بقيه شهروندان از وسايل شخصی استفاده می‌كنند. در همين حال يك نگاه به سطح شهر كافی است تا دريابيم نيمی از اتوبوس‌های درون‌شهری، تاكسی‌ها و مسافربر شخصی تهران فرسوده هستند و برنامه‌های نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی بسيار كند پيش می‌رود. علاوه بر اين روند كند، اختصاص اعتبارات تبصره ١٣ و بی‌توجهی به گسترش مترو و خريد واگن‌های مورد نياز مترو نيز از ضعف شديد ناوگان حمل و نقل عمومی خبر می‌دهد. ‌ اين در حالی است كه وضعيت آلودگی هوا در پايتخت با آغاز به كار دولت نهم بيشتر به مرز بحران رسيده است تا جايی كه مديركل سابق محيط زيست استان تهران معتقد است سردرگمی و آشفتگی در كاهش آلودگی هوای تهران، ناشی از عملكرد مديريت جديد است و در حال حاضر متأسفانه آمارها و ارقام غيرقابل تصور و عاری از انديشه منطقی در خصوص آلودگی هوا ارائه می‌شود.

محمدحسن پيراسته دبير سابق كميته هماهنگی و نظارت مواقع اضطراری آلودگی هوای تهران و دبير سابق كميته اجرايی كاهش آلودگی هوای تهران در گفت‌وگو با ايسنا گفته است: به عنوان مديركل سابق محيط زيست استان و دبير سابق كميته اجرايی كاهش آلودگی هوا، آمادگی خود را جهت مناظره با وی يا هر مدعی ديگری كه متاسفانه بدون كمترين تامل و دانش و اشراف به موضوع اينچنين غيرمسوولانه تلاش‌های نفسگير مسوولان گذشته را مخدوش كرده و بی‌محابا به قضاوت می‌نشينند، اعلام می‌كنم و با اعتقاد به روند كاملا قانونی و منسجم گذشته سردرگمی و آشفتگی موضوع را در مديريت جديد و ارائه آمارها و ارقام غيرقابل تصور و عاری از انديشه منطقی را بر ملا خواهيم كرد. ‌

با وجود اين به نظر می‌رسد مهار بحران آلودگی هوا در تهران هم مثل بسياری از مسائل ديگر در چنبره درگيری‌های سياسی افتاده است و افزايش٦٨درصدی متوسط سالانه بستری بيماران قلبی در شهرهای ‌آلوده و در راس آنها تهران شاهدی است بر اين ادعا. چرا كه ظاهرا مسوولان مسووليت چندانی در قبال ورود سالانه يك ميليون و ٩٧٦ هزار تن مونواكسيد كربن به ريه‌های ساكنان تهران احساس نمی‌كنند. ‌

حاشيه‌نشينی، خطرساز و گريزناپذير

بالا رفتن نگران‌‌كننده قيمت مسكن و گرانی حاكم بر پايتخت، تشديد سرعت رشد حاشيه‌‌نشينی در كلان‌‌شهر تهران را به معضلی خطرساز و گريزناپذير تبديل كرده است. در همين حال دست‌كم ٢٠ درصد از جمعيت شهرنشين تهران نيز در آستانه حاشيه‌‌نشين شدن هستند. در همين حال مشاور شهردار تهران با اشاره به اينكه حاشيه نشينی شهر تهران می‌تواند تبديل به معضل امنيتی شود گفته است: ‌«در حال حاضر رشد جمعيت در شهر تهران، ١/١ درصد است؛ در حالی كه طی چند سال اخير جمعيت حريم تهران تا ٨٠ برابر افزايش يافته است. او ريشه اين مشكلات را در تبديل شدن زمين در تهران به يك بورس خريد و فروش دانست و تصريح‌‌كرد: در هيچ كلان‌‌شهری در جهان نمی‌‌توان شاهد وقوع چنين اتفاقاتی بود. » ‌

در حال حاضر ٥/٤ ميليون نفر از جمعيت ايران در خارج از حريم شهر تهران زندگی می‌‌كنند و در واقع گونه‌ای اسكان غيررسمی دارند. اين در حالی است كه جامعه‌شناسان معتقدند حاشيه‌نشينی، مشكلات اجتماعی موجود در شهرها را تشديد كرده و آنها را گسترده‌تر می‌سازد و همچنين می‌تواند بر ساختار بهداشتی شهرها اثرات سوء بگذارد و موجب كاهش كيفيت بهداشت شهری شود. وجود زاغه‌نشينان در حاشيه شهرها منجر به گسترش فرهنگ فقر در جامعه می‌شود ضمن اينكه برای خود اعضای زاغه‌ها و مهاجرين نيز ممكن است فرهنگ جديد شهری منجر به ايجاد ديوارهای فرهنگی بين آنان و جامعه شهری شود و در نهايت حاشيه‌نشينان فضايی از ناسازگاری و عدم يگانگی را بين خود و جامعه شهری احساس كنند. ‌

فاضلاب تهران بحرانی در زير زمين ‌

تاكنون حدود ٢ هزار و ٤٢٠ كيلومتر لوله‌گذاری در شبكه فاضلاب شهر تهران انجام شده كه ٢٧ درصد از مقدار كل پروژه را شامل می‌شود و تنها ١٣ درصد از جمعيت شهر تهران را پوشش می‌دهد. طبق برآوردهای انجام شده، هزينه ريالی طرح فاضلاب به قيمت سال جاری حدود ٢٦ هزار و ٢٥٠ ميليارد ريال بوده كه تا به حال ٣ هزار و ١٠٠ ميليارد ريال صرف شده و ١٨ هزار و ٤٣٠ ميليارد ريال نيز برای ادامه طرح لازم است. ‌

اين در حالی است كه به گفته رئيس كميسيون فرهنگی، اجتماعی و زيست شهری شورای اسلامی شهر پس از ‌ ١٢‌سال فقط ‌ ٢٤‌درصد از شبكه فاضلاب تهران اجرا شده‌است.

‌ با وجود اين دولت در سال جاری يك ريال برای فاضلاب تهران اختصاص نداده است، درحالی كه در بودجه سال جاری دولت، بيش از ‌٥٠٠‌ ميليارد ريال برای فاضلاب تهران بايد اختصاص می‌يافت. اين در حالی است كه حتی اگر از هم‌اكنون سالانه ‌٥٠٠‌ ميليارد ريال برای فاضلاب تهران اختصاص يابد، اجرای كامل اين طرح ‌٢٠ ‌سال طول می‌كشد. ‌

براساس طرح جامع فاضلاب شهر تهران مصوب سال ‌١٣٧٣‌ بايد در مدت ٢٣ ‌سال بيش از ‌٨٥٨ ‌هزار انشعاب فاضلاب در تهران احداث شود اما اكنون كه‌ ١٢ ‌سال از اين طرح می‌گذرد فقط‌ ١٦٨ ‌هزار انشعاب فاضلاب داده شده است. عضو شورای اسلامی شهر تهران، از فاضلاب شهری به عنوان يكی از ‌١٠‌ مشكل عمده شهروندان به خصوص در جنوب شهر ياد كرد و افزود: امروز مطالبه بحق شهروندان از سازمان مديريت و برنامه‌ريزی و ديگر دستگاه‌های دولتی، اجرای مصوبات و برنامه‌های مربوط به فاضلاب است كه بايد به آن توجه شود چرا كه بسياری از مردم جنوب شهر به‌خصوص در مناطق ‌ ١٩، ١٧، ١٦ ‌و٢٠ ‌از آلودگی فاضلاب شهری رنج می‌برند و هنوز راهكاری برای حل معضل آنها در دست نيست. در همين حال مديرعامل شركت آب و فاضلاب شهر تهران اعلام كرده است كه شبكه قديمی آب تهران را با اعتبارات موجود نمی‌توان مقاوم‌سازی كرد. ‌

همين مقام مسوول گفته است:٧٠درصد آب مصرفی تهران روزانه به فاضلاب تبديل می‌شود. ‌

بحران مرگ و كمبود زمين برای مردگان! ‌

رئيس كميسيون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران با اعلام اينكه بهشت زهرا تنها تا دو سال ديگر برای تهرانی‌ها جا دارد از شرايط بحرانی گورستان‌های پايتخت خبر داده است. اين در حالی است كه در حال حاضر هم فاصله شهروندان تهرانی تا اين گورستان از ٥ تا ٥٠ كيلومتر متفاوت است و اين امر مشكلات ترافيكی و اجتماعی فراوانی را ايجاد می‌‌كند. ‌

به گفته رسول خادم گورستان‌‌های تهران بايد با در نظر گرفتن شاخص‌‌های زيست محيطی، فرهنگی و اجتماعی ساماندهی شوند و تهران با داشتن تنها يك گورستان فعال به هيچ وجه در شرايط مناسبی قرار ندارد چرا كه تهران با وجود ٨ ميليون نفر جمعيت و ٥٠ هزار نفر تدفين در شرايط خاص و ويژه‌‌ای قرار دارد كه در صورت بی‌‌توجهی به آن، مشكلات جدی‌ای را برای شهر تهران به وجود خواهد آورد، در نتيجه اين يك موضوع ملی است و نيازمند كمك تمام دستگاه‌‌ها است. ‌ رئيس كميسيون اجتماعی و فرهنگی شورای شهر تهران در خصوص ساماندهی گورستان‌‌های فعال و متروكه تهران نيزگفته است: با وجود ١٤٠ گورستان فعال و متروكه در تهران كه دارای سابقه تاريخی و هويت خاصی هستند، اين گورستان‌‌ها نياز به ساماندهی دارند كه با مطالعه ٣٣ گورستان كار ساماندهی اين گورستان‌‌ها آغاز شده است.