كارگزاران / تهيه و ترجمه؛ محمد عجم

«پرندر گاست» مشاور «بيل كلينتون» رئيس جمهوری اسبق آمريكا، شرايط كنونی سومالی را با شرايط افغانستان در سال‌های پايانی دهه ٩٠ ميلادی شبيه می‌داند ، همان سال‌هايی كه افغانستان تحت حكومت طالبان به اردوگاه آموزش نظامی و جذب نيروی جديد شبكه «القاعده» تبديل شده بود. وی مسوولان سه دولت پيشين آمريكا را متهم كرده است كه كاری در جهت بازسازی دولت سومالی انجام ندادند. به نظر او تمام مشخصه‌های افغانستان طالبان هم اكنون در سومالی وجود دارد. فقر، زندگی قبيله‌ای، بی‌سوادی، هرج ومرج، درگيری‌های داخلی و عدم وجود دولت مركزی، امنيت و آرامش را در اين كشور از بين برده است. درگيری‌های شبه نظاميان مسلح تاكنون موجب خروج و آوارگی بسياری از مردم به ستوه آمده در اين كشور شده است و چنين محيطی فضای مطلوب برای رشد «القاعده» است.

در جريان جنگ داخلی در سومالی كه از سال ١٩٩١ آغاز شده است، تاكنون ٣٠٠ تا ٥٠٠ هزار نفر كشته شده‌اند. درگيری در سومالی از ١٥ سال پيش يعنی زمانی كه جنگ سالاران اين كشور «محمد زيادباره» ديكتاتور سومالی را سرنگون ساختند، آغاز شد. در آن زمان عرب‌های برگشته از افغانستان، نقش بارزی در خروج نيروهای آمريكايی از سومالی داشتند. از آن زمان تاكنون نظام سياسی حاكم بر سومالی دولت موقت انتقالی بود كه از ائتلاف چند گروه از جنگ سالاران تشكيل شده بود. در سال ١٩٩٣ تقريبا تمامی اعضا و كاركنان سفارتخانه‌های خارجی از جمله سفارت جمهوری اسلامی ايران مگاديشو را ترك نموده و تاكنون خبری از بازگشايی سفارتخانه وجود ندارد.

سومالی كشوری قبيله‌ای است و به رغم اين كه سواحل طولانی و سرزمين‌های حاصلخيز و مستعد برای دامپروری و كشاورزی دارد اما كشوری فقرزده است و می‌توان گفت، بزرگترين سرزمين بی‌دولت در كره خاكی است. جمعيت ده ميليون نفری آن بيشتر وابسته به قبائل هستند و سومالی از قديم سرزمين مهاجران متنوع بوده است. عرب، ايرانی، هندی و اروپاييان از جمله ساكنان اين كشور هستند كه از ١٨ منطقه (استان) تشكيل شده است. جغرافی‌دانان مسلمان، منطقه امروزی سومالی و اتيوپی را حبشه می‌ناميدند. سومالی و اتيوپی در خصوص منطقه اجادين اختلاف مرزی دارند كه در سال ١٩٧٧ به نبردی شديد و شكست سومالی منجر شد. آمريكا تلاش می‌كند از طريق اتيوپی بر اتحاد محاكم اسلامی اعمال فشار نمايد و از طرفی اتيوپی هم، يگان‌هايی از ارتش خود را وارد شهر بيداوه در جنوب غرب سومالی نموده است.

مشكل عمده ديگر سومالی، جمهوری "سومالی لند" است كه قبايل پنج استان شمالی سومالی از ١٩٩١ را در خود جا داده و از كشور سومالی جدا شده‌اند. پايتخت سومالی لند ‌هارگيسا است. هنوز هيچ كشوری منطقه جدا شده "سومالی لند" را به رسميت نشناخته است.

در ٢٦ ژوئن سال ١٩٦٠، سومالی استقلال خود را از انگلستان، و در اول جولای ١٩٦٠ از ايتاليا اعلام نمود. اين كشور با بيش از ٦٣٧ هزار كيلومتر مربع مساحت، با كشورهای كنيا، اتيوپی و جيبوتی همسايه است. از جمعيت بيش از ١٠ ميليونی سومالی اكثريت قريب به اتفاق مسلمان بوده و پيرو آيين اسلام هستند. مليت مردم سومالی سوماليايی و از نژاد سياه هستند. زبان رسمی مردم اين كشور عربی و سوماليايی است. پايتخت سومالی مگاديشو و از شهرهای مهم آن هرجبسه و مركا است.

تاريخ «المحاكم الشرعیة» در سومالی به سال‌های ١٩٩١ و ١٩٩٧، برمی‌گردد كه در اثر سقوط نظام زيادباره، هرج و مرج در همه جا حاكم شده بود در آن زمان روحانی (ازهری) الشيخ محمد معلم حسن با همكاری شيوخ قبائل، دادگاه اسلامی را در منطقه (طوطيجلی) جنوب مگاديشو، برپا نمود اما اين دادگاه به دليل مخالفت ژنرال محمد فرح عيديد، كه بر جنوب مگاديشو تسلط داشت، نتوانست كاری از پيش ببرد. در اوايل سال ١٩٩٤ اولين دادگاه اسلامی عشايری شمال مگاديشو برپا شد و شيخ علی محمود طيری رياست آن را بر عهده گرفت. اين دادگاه ميليشا‌های مسلحی را نيز به عنوان بازوی اجرايی خود بكار گرفت كه نام «الخيالة» داشتند. اين دادگاه موفق شد امنيت را در منطقه شمالی برقرار و دايره نفوذ خود را گسترش دهد.