جمعه ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ - Friday 29 March 2024
ايران امروز
iran-emrooz.net | Fri, 27.10.2006, 16:30


ايلنا: دكتر عبدالكريم سروش با مروری اجمالی بر كارنامه روشنفكری دينی در ايران اظهار داشت: از همان ابتدای انقلاب ندای فقه پويا در ايران بلند شد، گرچه اين دعوت مبنای تئوريك قوی نداشت اما فريادی از سر درد بود تا از «اجتهاد در فروع» بگذريم و به «اجتهاد در اصول» بپردازيم.
دكتر عبدالكريم سروش بعد از مراسم دعای كميل در خانه عبدالله نوری، در سخنانی با برشمردن نتايج روشنفكری دينی و نقد و بررسی آن، تصريح كرد: روشنفكری دينی را نمی‌‏توان با هيچ حيله‌‏ای از ميان برداشت. اگر برخی آن را دروغ و متناقض می‌‏دانند، توجه كنند كه اين دروغ امروز راست است و تناقض‌‏هايش برطرف شده است.
سروش، مخالفان روشنفكری دينی را دو طايفه عنوان كرد و گفت: يكی «روحانيون سنتی» كه هر نوع روشنفكری را بدعت در دين می‌‏دانند و رقيب روحانيت و ديگری «روشنفكران غيردينی» هستند كه با دين سر سازگاری ندارند و با استدلال‌‏های مجعول سعی دارند اذهان را مشوش سازند اما پيروان نهضت روشنفكری دينی نبايد اين اظهارات را جدی بگيرند و به حيله راهزنان گوش بسپارند و در مقابل طعن‌ طاعنان كمر خم كنند.
اين روشنفكر دينی، خطاب به برخی از احزاب ناموفق در انتخابات كه سران و بزرگان آنها بعضا در مجلس حاضر بودند، اظهار داشت: اخيرا شنيده‌‏ام برخی از دوستان چون در انتخابات پيروز نبودند، به اين نتيجه رسيده‌‏اند كه بايد به سنت‌‏های مردم بازگرديم چراكه به دليل بی‌‏توجهی به آن سنت‌‏ها ناموفق بوديم. از اين رو عنوان می‌‏كنند ما بايد به اشكال سنتی رايج همچون برگزاری هيات‌‏ها و اجرای همان آيين‌‏ها و رسم و رسومات گذشته بازگرديم. اين باور سم قاتلی برای روشنفكری دينی و گم كردن راه است، البته معنای اين سخن پشت كردن به سنن مردم و ديانت آنان نيست اما اگر طايفه‌‏ای هدايت فكری مردم را بر عهده می‌‏گيرد، بايد عمل و نظرش يكسان باشد، اگرچه در جامعه بحران‌‏زده ما تناقض بين عمل و نظر بسيار است اما اين گناه اصلا از جانب كسانی كه رهبری فكری جريان روشنفكری دينی را بر عهده دارند، قابل بخشش نيست.
سروش تصريح كرد: در جامعه ما مدرنيته از در و ديوار می‌‏بارد اما هنوز در معابر به سنتی‌‏ترين شكل از صبر و قضا و قدر می‌‏گويند. در مقابل دوستان توجه داشته باشند نمی‌‏توان از كسی كه نگاه سنتی ندارند، توقع داشت آداب سنتی را به جا آورند. روشنفكری دينی بايد درك تازه خود را از تاريخ دين، امامت و نبوت بيان كند. مادامی كه دين اسطوره‌‏زدايی نشده است، مشكل پابرجاست لذا بايد خطبه‌‏ها، سخنرانی‌‏ها و مجالس ما حال و هوای ديگری داشته باشد.
سروش تاكيد كرد كه «بصيرت در نظر»، «شجاعت در عمل» می‌‏آورد.
وی در توصيف روشنفكران دينی، گفت: روشنفكران دينی واقعا متدين هستند، يعنی دين برای آنها صرفا موضوع تحقيق نيست بلكه موضوع ايمان است. به عنوان مثال آقای محمد آركون تنها به لحاظ هويتی به مكتب اسلام نزديك است كه می‌‏تواند به دين بنگرد و تدريس كند اما هيچ نمونه و عنصری از دين در او باقی نمانده است. او فارغ از تعلق ايمانی است و تنها به دين تعلق علمی دارد.
سروش در توضيح دين حداقلی، خاطرنشان كرد: يكی ديگر از درس‌‏هايی كه روشنفكران دينی به ما آموختند، اين است كه ديگر نبايد برای استخراج مدرنيته سراغ متون دينی برويم. اين نكته يكی از چاله‌‏هايی بود كه كثيری از روشنفكران در آن فرو رفتند اما به وسيله خرد و انصاف روشنفكران دينی از اين دام هم بيرون جهيدند تا ديگر آن همه وقت و انرژی كه مصروف استخراج علم و فلسفه و سياست مدرن از متون دينی شده بود، منتفی شود. فهم همين مهم توسط روشنفكران دينی، عيدی بزرگ برای آنان محسوب می‌‏شود. در تاريخ اروپا هم می‌‏گويند وقتی متفكرين مغرب زمين به اين نتيجه رسيدند كه فلسفه از دين بيرون نمی‌‏آيد، قرون وسطی به پايان رسيد. در تاريخ روشنفكری دينی بايد قرون وسطای اين جريان هم به پايان رسيده است.
اين روشنفكری دينی اضافه كرد: ما از ساير روشنفكران دينی آموختيم كه نبايد بار زياد بر دوش دين بگذاريم. تشخيص اين نكته توسط محمد عبده صورت گرفت كه بالاخره دين برای كشيدن يك بار مشخص آمده است. بايد آن را در جای خود نشاند. به قول كانت در قرون وسطی وقتی توقعات از خدا بالا رفت، خدا هم سقوط كرد و به زمين كشيده شد. دين را بايد از سرگردانی نجات داد تا بر روی وظايف اصلی‌‏اش متمركز شود.
سروش، خرافه‌‏زدايی را از ديگر دستاوردهای روشنفكری دينی دانست و تاكيد كرد: همانطور كه آقای كديور در خطبه‌‏های نماز عيد فطر گفتند، امسال سال خرافه‌‏پروری بود. روشنفكری دينی در اين مقطع وظيفه دارد به جد به رفع اين زوايد و خرافات بپردازد چراكه در حال حاضر و در دولت فعلی يكی از چشمگيرترين حركات خرافه‌‏پروری شكل گرفته است.
وی تصريح كرد: البته هيچ‌‏يك از ما فارغ از خرافات دينی نيستيم. بايد باور كنيم آن دين سهله و سمحه‌‏ای كه بر محمد(ص) نازل شد، هيچ‌‏كدام از اين اضافات را نداشت و نه تنها مانع و سد مسلمانان نبود بلكه باعث چالاكی و چابكی آنان نيز بود و ما امروز بايد خود را از اين قيود و بندها رها سازيم تا بتوانيم به همان چالاكی و چابكی مسلمانان صدر اسلام، در راه دين حركت كنيم.
اين روشنفكر دينی، حريت جريان روشنفكری دينی را در نحوه ارتزاق آنان دانست و تاكيد كرد: بدون استثنا سقف معيشت روشنفكران دينی بر ستون شريعت تكيه ندارند اما روحانيون چه بپسندند و چه نپسندند، عنصری روحانی تلقی می‌‏شوند كه از راه دين ارتزاق می‌‏كنند البته من برای اين سخن هزينه‌‏های زيادی داده‌‏ام اما اين يك واقعيت است زيرا روحانيت به تقوا و علم تعريف نمی‌‏شود، چرا كه در بين روحانيون، هم افراد كم‌‏تقوا وجود دارند و هم افراد كم‌‏علم.
وی افزود: گذشتگان جريان روشنفكری دينی در اين زمينه سابقه خوبی دارند. از اين ميان می‌‏توان از بازرگان و شريعتی ياد كرد. در آينده نيز اميدوارم روشنكفران دينی در تنگنای معيشت قرار نگيرند و آزادی خود را درنبازند كه گوهر جريان روشنفكری دينی همين عنصر تلقی می‌‏شود.
سروش يكی ديگر از آموزه‌‏های روشنفكران دينی را تاكيد بر اجتهاد در اصول دانست و گفت: از اجتهاد در فروع بايد گذشت تا به اجتهاد در اصول برسيم. اين سخن به معنای رها كردن اجتهاد در فروع نيست. اجتهاد در فروع بدون اجتهاد در اصول بار ما را بار نمی‌‏كند. از همان ابتدای انقلاب ندای فقه پويا بلند شد. گرچه اين دعوت مبنای تئوريك قوی نداشت اما فريادی از سر درد بود تا از اجتهاد در فروع بگذريم و به اجتهاد در اصول بپردازيم. معنای ديگر اين حرف سيال كردن معنای دين است. اگر ما پنجره‌‏های دين را باز بگذاريم، به همان دوران صدر اسلام بازمی‌‏گرديم كه همه چيز سيال بود و هيچ عنصری منجمد نشده بود.
اين روشنفكر دينی يادآور شد: خردورزی يكی از عناصر مهم روشنفكری دينی است البته معنای خرد مشخص نيست و تنها يك موجود مبهم و سايه‌‏نشين است. ما بايد از دستاوردها و ميوه‌‏های آن استفاده كنيم؛ از فلسفه، علم و كلام مدرن. خرد در مجموع التزام به استدلال و دستاوردهای مدرن آن است.
سروش در ادامه بر جنبه ايجابی روشنفكری دينی تاكيد كرد و اظهار داشت: روشنفكری اعم از دينی يا غيردينی آن يك حركت نقدی است اما جنبه ايجابی آن نيز بايد مورد توجه باشد. روشنفكری دينی علاوه بر آنكه آفات را می‌‏بيند و سلبی عمل می‌‏كند، بايد وجوه اثباتی آن را هم درك كند. حتی می‌‏توان گفت وجوه ايجابی اين امر سخت‌‏تر از وجوه سلبی آن است و شايد يكی از دلايل اينكه اين وجه كمتر مورد توجه قرار گرفته، فضای بسته جامعه است زيرا طرح هر نكته جديدی راجع به امامت و نبوت مستحق هرگونه عذابی هست.
وی خاطرنشان كرد: نقد، عنصر مهم روشنفكری است. اگر در گذشته از حافظ به عنوان روشنفكر ياد كردم، به همين دليل بود زيرا در كار كمتر اديب و شاعری اين چنين عنصر نقد مشهود است. حافظ نقاد جامعه تصوف‌‏زده زمان خود بود و اين كار را با تمام قدرت فكری و زبانی خود انجام می‌‏داد. اين كار بزرگی بود كه بزرگی چون مولوی هم از اين حيث به حافظ نمی‌‏رسيد. آنچه حافظ را به زمانه ما نزديك كرد، عنصر نقد در شعر اوست. اگر عنصر نقد را برداريم، روشنفكر نيز مانند ساير دانشمندان می‌‏شود كه تنها كاشف حقيقت هستند.
سروش در ادامه به بررسی و نقد جريان روشنفكری دينی پرداخت و اظهار داشت: مجموع دستاوردهای روشنفكری دينی كمتر از نهضت اعتزالی در اسلام نيست، روشنفكری دينی در حد چنين جريانی است.
وی افزود: روشنفكر دينی به واسطه نقدی كه از روحانيت و حكومت دارد، ناچار به سياست كشيده می‌‏شود اما بايد توجه داشت حل تمامی مشكلات در بررسی مسائل سياسی نيست. اگر سياست مطرح باشد، تنها يك سهم است. تمام كاركرد روشنفكری دينی سياست نيست. اين نيز يك خيال باطل است كه اگر قدرت سياسی در دست روشنفكران دينی باشد تمام مشكلات حل می‌‏شود. حداقل تجربه انقلاب اسلامی نشان داد كه قدرت اگر دست روحانيون باشد، ايران بهشت نمی‌‏شود. مسائل ما خيلی ريشه‌‏دارتر است.
سروش نقدهايی را بر جريان روشنفكری دينی وارد دانست و افزود: روشنفكری دينی هنوز به يك سنت تبديل نشده است. اين نهضت بايد شاعران، نويسندگان، هنرمندان و فيلم‌‏سازان خود را داشته باشد. اين جريان حق دارد كه شعر به پای او ريخته شود و اذهان را بگيرد.
وی گفت: شاعری در رد قبض و بسط مواجب می‌‏گيرد و شعر می‌‏سرايد اما در مقابل، جريان روشنفكری دينی ما شاعری مطرح ندارد كه بتواند زبان شعری اين جريان باشد.
اين روشنفكر دينی خاطرنشان كرد: تا به حال جنبه‌‏های سلبی جريان روشنفكری دينی غالب بوده است. اكنون كه فضا كمی بازتر شده است، بايد به وجوه ايجابی اين جريان توجه بيشتری داشت. ما تا كی می‌‏خواهيم بگوييم به ولايت فقيه نقد داريم؟ تا كی بگوييم به غرب نقد داريم؟ نهايت اين حرف می‌‏شود غرب‌‏زدگی كه يك فحش سياسی است.
سروش، جدايی تعلق روشنفكری دينی را از روحانيت سنتی مهم ارزيابی كرد و اظهار داشت: انبان سنت در وجوه اثباتی ته كشيده است. روشنفكر دينی ما بايد راه‌‏های تازه‌‏ای بگشايد.
وی روشن شدن تكليف روشنفكران دينی را ضروری دانست و تاكيد كرد: تا كی روشنفكران دينی می‌‏خواهند از سكولاريسم فاصله بگيرند و از كنار آن بگذرند؟ كی می‌‏خواهند تكليف ليبراليسم را برای خود روشن كنند؟ اگر واقعا نمی‌‏دانند و ذهنشان روشن نيست، بيشتر مطالعه كنند. هنوز برخی روشنفكران دينی ما می‌‏ترسند كه به آنها بگويند ليبرال يا سكولار. اين تعابير فقط برای عقب نشاندن من و شماست، هيچ ماهيتی در آن نيست.
سروش گفت: بگذاريد چند ياوه‌‏گو به شما بگويند ليبرال يا سكولار. شما كار خود را بكنيد. من بسيار خوشحال شدم كه عده‌‏ای از كارگزاران گفته بودند ما ليبرال هستم، بالاخره شترسواری دولا دولا نمی‌‏شود.
وی به روشنفكران دينی توصيه كرد: روشنفكران دينی بايد آْثار همديگر را بيشتر مطالعه كنند و مطالب آنان نقل مجالسشان باشد. برخی از بزرگان را ديده‌‏ام كه نسبت‌‏های ناروا به هم می‌‏زنند كه مشخص است فقط تيترها را خوانده‌‏اند.
اين روشنفكر دينی اضافه كرد: آشنايی روشنفكران دينی با جهان اسلام بسيار مهم است. متاسفانه روشنفكران ما با زبان‌‏های تركی، اندونزی و ساير زبان‌‏های جهان اسلام آشنا نيستند و البته عكس اين مطلب صادق نيست و آنها بسيار بر روی آثار ما مطالعه دارند. بخش اعظم كتاب‌‏های نصر و شايگان و بنده به تركی ترجمه شده است. متاسفانه در اين زمينه ما دچار توهم استغنا شده‌‏ايم كه نمی‌‏دانم از كجا آمده است.
سروش، نقد گذشتگان جريان روشنفكری دينی را مهم دانست و اظهار داشت: وقتی شريعتی يا ساير بزرگان روشنفكری دينی نقد می‌‏شوند، ‌‏بعضا تنگ‌‏حوصلگی‌‏هايی از جانب دوستان ديده می‌‏شود. بت‌‏شكنی از وظايف روشنفكری دينی است. من نديده‌‏ام يك نفر انديشه‌‏های طالقانی را نقد كند. اين احترام به طالقانی نيست، عين بی‌‏احترامی است. جرات‌‏ها ستانده شده است و كسی به نقد بزرگان نمی‌‏پردازد. چه كسی تا به حال به نقد علامه طباطبايی، بزرگترين فيلسوف دوران اخير پرداخته است؟ چند نفر تا به حال به تفسير الميزان نقد داشتند؟ اين مشكلی است كه بايد با سعه صدر مرتفع شود.
در ادامه اين مراسم سروش به پرسش‌‏های حاضران پاسخ داد و در پايان بنا به درخواست يكی از حاضران، ابياتی از ديوان شمس خواند كه در آن چاره علاج خوی بد را نه در پيچيدن در خود كه در هم‌‏نشينی با بزرگان دانسته بود.
در اين جلسه، ابراهيم يزدی، دبيركل نهضت آزادی ايران؛ موسوی لاری، عضو شورای مركزی مجمع روحانيون مبارز؛ جواد اطاعت، دبير سياسی حزب اعتماد ملی؛ سعيد حجاريان،‌‏ هادی خانيكی، حميدرضا جلايی‌‏پور، سعيد شريعتی و كريم ارغنده‌‏پور، از اعضای شورای مركزی جبهه مشاركت ايران اسلامی؛ حسن يوسفی اشكوری، محسن كديور، محمد بسته‌‏نگار، اعظم طالقانی، احمد بورقانی، جواد مظفر و جمعی از اعضای دفتر تحكيم و ادوار تحكيم وحدت حضور داشتند.



" width="640" />
 

ايران امروز (نشريه خبری سياسی الکترونیک)
«ايران امروز» از انتشار مقالاتی كه به ديگر سايت‌ها و نشريات نيز ارسال می‌شوند معذور است.
استفاده از مطالب «ايران امروز» تنها با ذكر منبع و نام نويسنده يا مترجم مجاز است.
Iran Emrooz©1998-2024